شنبه, ۱ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 20 April, 2024
مجله ویستا
در آمدی بر ادبیات داستانی
منظور از ادبیّات داستانی ( Fiction ) آثار منثوری است كه ماهیّت داستانی و تخیّلی دارند. قصّه‌ها، داستانهای كوتاه، رمان و انواع وابسته به آنها را «ادبیّات داستانی» می‌گویند. بنابراین، منظومه‌های غنایی و بزمی نظیر «ویس و رامین» فخرالدّین اسعد گرگانی و «خسرو و شیرین» نظامی و حماسهٔ «شاهنامه» ابوالقاسم فردوسی در این حیطه قرار نمی‌گیرد. گونه گونی در ادبیّات داستانی گذشتهٔ ما چشم‌گیر و چشم‌نواز است. در یك تقسیم‌بندی كلّی قصّه‌های منثور گذشته را به انواع زیر می‌توان تقسیم كرد:
۱ – قصّه هایی در فنون و رسوم كشور داری و آیین فرمانروایی، مملكت داری، لشكركشی، بازرگانی، علوم رایج زمان، عدل و سیرت نیكوی پادشاهان و وزیران و امیران ؛ مانند حكایت‌های «آداب الحرب و الشّجاعه» فخر مدبّر(مبارك شاه) و سیاست نامه (سِیرالملوك) خواجه نظام الملك توسی؛
۲ - قصّه‌هایی در شرح زندگی و كرامات عارفان و بزرگان دینی و مذهبی چون حكایت‌های اسرارالتّوحید و تذكرهٔ‌الاولیا؛
۳ - قصّه‌هایی در توضیح و شرح مفاهیم عرفانی، فلسفی و دینی به وجه تمثیل یا نمادین (سمبلیك) مانند «عقل سرخ» و «آواز پرجبرئیل» سهروردی ؛
۴ - قصّه‌هایی كه جنبه‌های واقعی و تاریخی و اخلاقی آنها به هم آمیخته است و بیشتر از نظر نثر و شیوهٔ نویسندگی به آنها توجّه می‌شود؛ مانند «مقامات حمیدی» تألیف حمیدالدّین بلخی و گلستان سعدی كه نوعی مقامه است.
۵ - قصّه‌هایی كه جنبهٔ تاریخی دارد واغلب درضمن وقایع كتاب‌های تاریخی آمده است: مانند قصّه های «تاریخ بیهق» تألیف علیّبن زیدبیهقی و قصّه‌های «تاریخ بیهقی» تألیف ابوالفضل محمّد بیهقی.
۶ - قصّه‌هایی كه از زبان حیوانات روایت می‌شود و درآن‌ها نویسنده اعمال و احساسات انسان را به حیوانات نسبت می‌دهد: مانند «گلیله ودمنه» ابوالمعالی نصراللّه منشی و «مرزبان نامه» مرزبان بن رستم بن شروین. به این نوع قصّه‌ها (افسانه‌های تمثیلی) در ادبیّات خارجی فابل ( Fable ) می‌گویند.
۷ – قصّه هایی كه درزمینهٔ تعلیم و تربیت است ؛ مانند قصّه‌های «قابوس نامه» عنصرالمعالی قابوس بن وشمگیر و «چهارمقاله» احمد عروضی سمرقندی و «اخلاق ناصری» خواجه‌نصیرالدّین توسی.
۸ - قصّه‌هایی كه برای امثال و حِكم فارسی و عربی تنظیم شده است ؛ مانند قصّه های «بریدالسّعاده» محمّدبن غازی ملطیوی و «لطایف الامثال» رشیدالدّین و طواط.
۹ - قصّه‌هایی كه محتوای گوناگون دارد؛ از معرفت آفریدگار و معجزات پیامبران و كرامات اولیا و تاریخ پادشاهان و احوال شاعران و گروه‌های مختلف مردم تا شگفتی‌های دریاها، شهرها و حیوانات. «جوامع‌الحكایات و لوامع الروایات» عوفی نمونه‌ای از این كتاب‌هاست.
۱۰ - قصّه‌هایی كه حاوی سرگذشت‌ها و ماجراهای شاهان، بازرگانان و مردان و زنانی گمنام است كه برحسب تصادف، با وقایعی عبرت‌انگیز و حكمت‌آموز و حوادثی شگفت روبه رو شده‌اند. این قصّه‌ها به زبان ساده و رایج روزگار خود بازگو شده‌اند و آنها را «قصّه‌های عامیانه» می‌نامند. دراین قصّه ها جنبهٔ پهلوانی، سلحشوری و حماسی فراوان است؛ مانند «سمك عیّار» و «اسكندرنامه». برخی از آنها نیز بیشتر سرگرم‌كننده است تا عبرت‌آموز مانند «هزارویكشب».
ادبیّات داستانی جدید تقریباً از اوایل مشروطیّت و تحت تأثیر ادبیّات اروپایی درایران آغاز شد. بعد از نهضت مشروطیّت، نویسندگان كوشیدند كه به مسائل اجتماعی و رنج‌های بشری و طبقات محروم جامعه بپردازند و علیه زور و بی‌عدالتی برخیزند و رسالت اجتماعی و وجدانی خود را انجام دهند. از این رو تحت تأثیر ادبیّات داستانی غرب از اسلوب قصّه‌نویسی گذشته فاصله گرفتند و با آموختن اصول فنّیِ داستان نویسیِ غرب، رمان گونه‌هایی توأم با انتقادهایی تُند و مستقیم و گاه آمیخته به هجو از اوضاع اجتماعی ایران نوشتند.
دههٔ آغازین سال ۱۳۰۰ شمسی دورانی تعیین كننده برای ادب معاصر به ویژه داستان نویسی است ؛ چرا كه دراین زمان كه نخستین نمونه‌های رمان اجتماعی در پاسخ به مقتضیات اجتماعی و فرهنگی پدید آمدند.
از مشهورترین و برجسته‌ترین داستان نویسان معاصر ایران سیّدمحمّدعلی جمال‌زاده، صادق هدایت و جلال آل احمد را می‌توان نام برد. جمال زاده با تكیه بر فرهنگ عامّه و زبانی روان، ساده و طنزآلود، قالب داستان را برای جمع‌آوری و حفظ امثال و حكمِ عامّه به كار می‌گیرد. آل احمد، بازبانی ویژه درنثر، ایجازی درخشان و داستانهایی واقع گرایانه و تمثیلی(مانند مدیرمدرسه، نون والقلم و سرگذشت كندوها) به بیان علّت‌های شكست سیاسی ـ اجتماعی هم نسلان و فساد و تباهی عصر خویش می‌پردازد. درپی وقوع انقلاب اسلامی، دوره‌ای متفاوت در ادبیّات جدید ایران آغاز شده است كه ضمن داشتن پیوند با گذشته از كیفیّتی تازه و بدیع برخوردار است. داستان نویسان جوان و مستعد در حوزهٔ داستان كوتاه و داستانهای كودك و نوجوان به تجربه هایی تازه دست یافته‌اند و نهال ادبیّات داستانی جدید را روز به روز بالنده‌تر و شكوفاتر می‌سازند.
۱ – قصّه هایی در فنون و رسوم كشور داری و آیین فرمانروایی، مملكت داری، لشكركشی، بازرگانی، علوم رایج زمان، عدل و سیرت نیكوی پادشاهان و وزیران و امیران ؛ مانند حكایت‌های «آداب الحرب و الشّجاعه» فخر مدبّر(مبارك شاه) و سیاست نامه (سِیرالملوك) خواجه نظام الملك توسی؛
۲ - قصّه‌هایی در شرح زندگی و كرامات عارفان و بزرگان دینی و مذهبی چون حكایت‌های اسرارالتّوحید و تذكرهٔ‌الاولیا؛
۳ - قصّه‌هایی در توضیح و شرح مفاهیم عرفانی، فلسفی و دینی به وجه تمثیل یا نمادین (سمبلیك) مانند «عقل سرخ» و «آواز پرجبرئیل» سهروردی ؛
۴ - قصّه‌هایی كه جنبه‌های واقعی و تاریخی و اخلاقی آنها به هم آمیخته است و بیشتر از نظر نثر و شیوهٔ نویسندگی به آنها توجّه می‌شود؛ مانند «مقامات حمیدی» تألیف حمیدالدّین بلخی و گلستان سعدی كه نوعی مقامه است.
۵ - قصّه‌هایی كه جنبهٔ تاریخی دارد واغلب درضمن وقایع كتاب‌های تاریخی آمده است: مانند قصّه های «تاریخ بیهق» تألیف علیّبن زیدبیهقی و قصّه‌های «تاریخ بیهقی» تألیف ابوالفضل محمّد بیهقی.
۶ - قصّه‌هایی كه از زبان حیوانات روایت می‌شود و درآن‌ها نویسنده اعمال و احساسات انسان را به حیوانات نسبت می‌دهد: مانند «گلیله ودمنه» ابوالمعالی نصراللّه منشی و «مرزبان نامه» مرزبان بن رستم بن شروین. به این نوع قصّه‌ها (افسانه‌های تمثیلی) در ادبیّات خارجی فابل ( Fable ) می‌گویند.
۷ – قصّه هایی كه درزمینهٔ تعلیم و تربیت است ؛ مانند قصّه‌های «قابوس نامه» عنصرالمعالی قابوس بن وشمگیر و «چهارمقاله» احمد عروضی سمرقندی و «اخلاق ناصری» خواجه‌نصیرالدّین توسی.
۸ - قصّه‌هایی كه برای امثال و حِكم فارسی و عربی تنظیم شده است ؛ مانند قصّه های «بریدالسّعاده» محمّدبن غازی ملطیوی و «لطایف الامثال» رشیدالدّین و طواط.
۹ - قصّه‌هایی كه محتوای گوناگون دارد؛ از معرفت آفریدگار و معجزات پیامبران و كرامات اولیا و تاریخ پادشاهان و احوال شاعران و گروه‌های مختلف مردم تا شگفتی‌های دریاها، شهرها و حیوانات. «جوامع‌الحكایات و لوامع الروایات» عوفی نمونه‌ای از این كتاب‌هاست.
۱۰ - قصّه‌هایی كه حاوی سرگذشت‌ها و ماجراهای شاهان، بازرگانان و مردان و زنانی گمنام است كه برحسب تصادف، با وقایعی عبرت‌انگیز و حكمت‌آموز و حوادثی شگفت روبه رو شده‌اند. این قصّه‌ها به زبان ساده و رایج روزگار خود بازگو شده‌اند و آنها را «قصّه‌های عامیانه» می‌نامند. دراین قصّه ها جنبهٔ پهلوانی، سلحشوری و حماسی فراوان است؛ مانند «سمك عیّار» و «اسكندرنامه». برخی از آنها نیز بیشتر سرگرم‌كننده است تا عبرت‌آموز مانند «هزارویكشب».
ادبیّات داستانی جدید تقریباً از اوایل مشروطیّت و تحت تأثیر ادبیّات اروپایی درایران آغاز شد. بعد از نهضت مشروطیّت، نویسندگان كوشیدند كه به مسائل اجتماعی و رنج‌های بشری و طبقات محروم جامعه بپردازند و علیه زور و بی‌عدالتی برخیزند و رسالت اجتماعی و وجدانی خود را انجام دهند. از این رو تحت تأثیر ادبیّات داستانی غرب از اسلوب قصّه‌نویسی گذشته فاصله گرفتند و با آموختن اصول فنّیِ داستان نویسیِ غرب، رمان گونه‌هایی توأم با انتقادهایی تُند و مستقیم و گاه آمیخته به هجو از اوضاع اجتماعی ایران نوشتند.
دههٔ آغازین سال ۱۳۰۰ شمسی دورانی تعیین كننده برای ادب معاصر به ویژه داستان نویسی است ؛ چرا كه دراین زمان كه نخستین نمونه‌های رمان اجتماعی در پاسخ به مقتضیات اجتماعی و فرهنگی پدید آمدند.
از مشهورترین و برجسته‌ترین داستان نویسان معاصر ایران سیّدمحمّدعلی جمال‌زاده، صادق هدایت و جلال آل احمد را می‌توان نام برد. جمال زاده با تكیه بر فرهنگ عامّه و زبانی روان، ساده و طنزآلود، قالب داستان را برای جمع‌آوری و حفظ امثال و حكمِ عامّه به كار می‌گیرد. آل احمد، بازبانی ویژه درنثر، ایجازی درخشان و داستانهایی واقع گرایانه و تمثیلی(مانند مدیرمدرسه، نون والقلم و سرگذشت كندوها) به بیان علّت‌های شكست سیاسی ـ اجتماعی هم نسلان و فساد و تباهی عصر خویش می‌پردازد. درپی وقوع انقلاب اسلامی، دوره‌ای متفاوت در ادبیّات جدید ایران آغاز شده است كه ضمن داشتن پیوند با گذشته از كیفیّتی تازه و بدیع برخوردار است. داستان نویسان جوان و مستعد در حوزهٔ داستان كوتاه و داستانهای كودك و نوجوان به تجربه هایی تازه دست یافته‌اند و نهال ادبیّات داستانی جدید را روز به روز بالنده‌تر و شكوفاتر می‌سازند.
منبع : بنياد انديشه اسلامي
همچنین مشاهده کنید
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید میز و صندلی اداری
خرید بلیط هواپیما
گیت کنترل تردد
اسرائیل ایران اصفهان ایران و اسرائیل حجاب حسین امیرعبداللهیان حمله ایران به اسرائیل گشت ارشاد استان اصفهان ارتش جمهوری اسلامی ایران وعده صادق جنگ ایران و اسرائیل
سیل هواشناسی تهران طرح نور فراجا پلیس قتل سیلاب سازمان هواشناسی فضای مجازی شهرداری تهران آموزش و پرورش
قیمت طلا قیمت خودرو تورم دولت بانک مرکزی دولت سیزدهم قیمت دلار خودرو بازار خودرو ایران خودرو حقوق بازنشستگان قیمت سکه
سعدی تلویزیون موسیقی فیلم سینمای ایران کتاب احسان علیخانی دفاع مقدس تئاتر
اینترنت
رژیم صهیونیستی عراق فلسطین غزه جنگ غزه امیرعبداللهیان روسیه سازمان ملل شورای امنیت حماس چین اسراییل
استقلال فوتبال پرسپولیس شمس آذر قزوین باشگاه استقلال کشتی آزاد صنعت نفت آبادان لیگ قهرمانان اروپا رئال مادرید بازی لیگ برتر بارسلونا
هوش مصنوعی ناسا فناوری سامسونگ تلگرام اپل وزیر ارتباطات عیسی زارع پور
وزارت بهداشت سرطان مغز حمله قلبی هموفیلی گیاهان دارویی آلزایمر