داستان امروز افغانستان

گرچه در یکی دو سال گذشته ، چند نویسنده افغانی در ایران بخوبی درخشیده و آثاری منتشر کرده اند، اما هنوز بسیاری ناشناخته مانده اند.از نوشتن اولین داستان کوتاه در افغانستان ، بیش از ۸۰سال می گذرد. نطفه داستان در دوره امان الله خان ، سال ۱۳۰۰ شمسی بسته می شود که ثمره آن داستانی است به نام جهاد اکبر و در مجله معارف به چاپ می رسد.
نام نویسنده این داستان معلوم نیست و پس از آن تک داستان های بسیاری در مطبوعات این کشور منتشر می شود، که آبشخور اغلب این داستان ها، تجربه های مشابه ایرانی و روسی است.
ناگفته پیداست ، داستان هایی که در این دوران نوشته می شوند جدا از ساخت روایی و حکایتی خود، بیشتر به دنبال افکار ایده آلیستی نویسندگان خویش است و نویسنده این داستان ها سعی دارد بدین وسیله پیام آور باشد. بعد از پایان دهه ۲۰ و شروع دهه ۳۰، داستان رفته رفته با شیوه ای نسبتا جدید در مطبوعات جا باز می کند و نویسندگانی چون نجیب الله توروایانا، علی احمد نعیمی ، سلیمان علی جاقوری ، گل محمد ژوندی ، عبدالغفور برشنا به عنوان داستان نویس شناخته می شوند.
نزدیکی فضای داستان نویسی ایران و افغانستان ، به ما کمک می کند براحتی به این مقایسه برسیم که پس از کودتای ۱۳۳۲ فعالیت گسترده حزب توده باعث می شود در ایران ، جریانی شکل گیرد.
داستان نویسان هر دو کشور سعی می کنند چون نویسندگان شوروی سابق ، آثاری در قالب ادبیات سوسیالیستی خلق کنند که تکرار آثار مشابه آن در شوروی سابق است.
اگرچه داستان نویسی معاصر ایران در دوران ادبیات سوسیالیستی درجا نمی زند و پس از قتل عام بسیاری از نویسندگان ، راه خود را پیدا می کند و پیش می تازد، اما این دوران در ادبیات داستانی افغانستان ، مدتها خانه نشین می شود و نویسندگان را در نطفه به قتل می رساند.
داستان نویسی پویای افغانستان را باید بی هیچ تردید، ثمره آثار نویسندگانی دانست که طی یکی دو دهه گذشته نوشته اند. با نگاهی به داستان های نویسندگان دوره های پیشین براحتی می توان به چنین برداشتی رسید که گویا داستان نویسان هرگز به پیشرفتی نرسیده و قالبهای داستان نویسی ۱۰۰ سال پیش ، یا به عبارتی داستان سنتی را تکرار کرده اند، اما طی یکی دو دهه گذشته ، نویسندگان افغانی که از خانه و کاشانه خود آواره شده و هر یک در کشوری پراکنده شده بودند، توانستند آثاری خلق کنند که امروزه راه جهانی شدن می پیمایند.
برخی از این نویسندگان در ایران حضور داشته اند، اما این موضوع باعث نشد این گروه ، زبان ویژه و فضای بومی خود را فراموش کنند.
درخشش نویسنده ای به نام محمد آصف سلطانزاده از این دست است که اولین مجموعه داستان کوتاه او به نام «در گریز گم می شویم» ۲ سال پیش برنده یکی ، دو جایزه ادبی نیز شد. او مجموعه داستان دیگری نیز با نام «نوروز، در کابل باصفاست» منتشر کرده است.
در سال ۱۳۷۶ نیز کتاب داستان های امروز افغانستان ، از سوی محمود خوافی گردآوری و به وسیله نشر ترانه در مشهد منتشر شد که متاسفانه بخوبی معرفی نشد.
از سوی دیگر، ناشری به نام عرفان ، طی چند سال تلاش بی وقفه خود توانست آثار بسیاری از نویسندگان و شاعران افغانی را که در ایران زندگی می کردند، به چاپ برساند. این در حالی است که برخی نویسندگان افغان ساکن اروپا نیز پس از چاپ آثار خود در کشورهای اروپایی و یا پاکستان ، اقدام به چاپ کتاب در ایران می کنند.
از این گروه می توان به عتیق رحیمی و سپوژمی زریاب اشاره داشت.
عتیق رحیمی که حالا به ۴۰ سالگی رسیده ، با انتشار «خاک و خاکستر» و «هزار خانه خواب و اختناق» نشان داد که نویسنده ای صاحب سبک است. در عین حال از سپوژمی زریاب ، ۲ کتاب در ایران منتشر شده است. وی همسر اعظم رهنورد زریاب ، نویسنده معروف افغان است. این زوج ادبی سالها در پاریس سکونت داشته و دارند و در حال حاضر اعظم رهنورد زریاب به کابل بازگشته تا مقدمات سفر خود را فراهم سازد.
از نویسندگان افغانی خارج از ایران اگر چه اطلاعات کاملی در دست خواننده فارسی زبان و ایرانی نیست ، اما این روزها اینترنت امکان این را فراهم ساخته است تا براحتی به برخی آثار نویسندگان بزرگی چون دکتر اکرم عثمان ، اعظم رهنورد زریاب ، سپوژمی زریاب ، پروین پژواک ، عزیزالله نهفته ، خالد نویسا، مریم محبوب ، صبورالله سیاه سنگ ، آصف بره کی و خیل عظیمی از نویسندگان افغان دسترسی پیدا کند.
نویسندگان افغان شاید چون سیاست به دلیل تعدد مذهب ، نژاد و زبان هرگز نتوانسته اند به این مهم دست یابند که انجمن ، اتحادیه یا کانون متشکلی داشته باشند، اما فعالیت کلوب قلم افغان ها در سوئد، انجمن نویسندگان و شاعران دور از میهن افغانستان (انشا) و... نوید می دهد که چنین انجمن ها و کلوپ ها ( یا به گفته افغان ها کلوب ها) گامی برای معرفی ادبیات داستانی افغان به فارسی زبان ها بویژه خوانندگان ایرانی بردارند.
نقش سایتها و وبلاگ های معروف ادبی نیز در معرفی این ادبیات ناگفته پیداست و برای شروع ، شاید بد نباشد به ۲سایت معروف نویسندگان افغان (Fard.org) و (Faros.com) سری بزنید.
تمام قصد این یادداشت ، معرفی اجمالی ادبیات داستانی افغانستان بود، که من به عنوان یکی از خوانندگان داستان فارسی از آن همیشه لذت برده ام و خواهم برد و این داستان ها را به دلیل ویژگی بومی بودن و شاخصه زبانی شان ، داستانی چون داستان های نویسندگان بومی ایران (جنوبی ، شمالی ، کرد، ترک و...) می دانم.
یوسف علیخانی
برگرفته از: جام جم آن لاین

منبع : شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی