جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


نذر و نیاز زمزمه عاشقانه ترکمن ها


در دوران حكومت شوروی سابق هر چند كارگران، چرخ های عظیم صنایع مختلف را به گردش در می آوردند اما هنرمندان و صاحبان فكر و اندیشه در كار خلاقیت به تحلیل رفتند و هنر و ادبیات روسیه تزاری كه سرآمد هنر و ادبیات جهان بود، به لحاظ روش یكسان سازی، در حكومت شوروی دچار ركود و شكستی جبران ناپذیر شد و كمتر نویسنده و شاعر و سینماگر و نقاش و موسیقیدانی به عرصه های جهانی راه یافتند. پس از فروپاشی شوروی سابق و با وجود آزاد سازی نسبی اقتصادی و تلاش در جهت خصوصی سازی مشاغل، هنوز مشكل معیشتی اجازه بروز خلاقیت های ناب هنری و پژوهش های علمی را نمی دهد. امروز نیز در اغلب جمهوری های شوروی سابق و ازجمله در جمهوری تركمنستان، یكسانی حقوق برای كارمندان دولت به قوت خود باقی است و دكتر و مهندس و استاد دانشگاه همان حقوقی را می گیرند كه كارگر و مكانیك و نجار و بنا و رفتگر! هرچند پزشكان و مهندسان و صاحبان فكر و اندیشه معترضند كه حقوق شان كفاف زندگی شان را نمی دهد اما هیچ پزشك و مهندسی نمی گوید چرا حقوق من به اندازه حقوق فلان كارگر و كارمند است. از سوی دیگر نكته بسیار جالب این است كه شخصیت های علمی هیچ ابایی ندارند برای تأمین معاش خود دست به كارهای خدماتی دیگر بزنند. از جمله گاه دیده می شود پزشكی در اوقات فراغت خود در بازار شهر هندوانه فروشی می كند و یا فلان پروفسور استاد دانشگاه در میدان تره بار سبزی می فروشد و یا حتی دیدم خانم پزشكی كه متخصص و جراح قلب است در منزل یكی از آشنایان به عنوان كارگر منزل ایشان مشغول به كار است و ندیدم كه آنها این نوع كارها را كسر شأن خود بدانند و زبان به اعتراض بگشایند.
زمزمه های عاشقانه
تركمن ها مردمانی مسلمان و راسخ و پابرجا در دین خود هستند. به همین دلیل و با وجود تسلط چند دهه كمونیست ها كه بنای حكومت خود را درجمهوری های مسلمان نشین بر از بین بردن اعتقادات دینی مردم قرار داده بودند، اعتقادات دینی از بین نرفت و بسیاری از آداب و رسوم مذهبی در پنهان انجام می شد. برای بسیاری از تحلیلگران جای تعجب بود كه چگونه پس از فروپاشی شوروی، در كشوری چون تركمنستان كه به ظاهر هیچگونه ساختار دینی وجود نداشت، ناگهان صدها بلكه هزاران نفر اهل نماز و قرآن و آداب دینی خودی نشان دادند و بسیاری توانستند در مساجد نو ساخته، امام جماعت شوند و یا دیگرانی از مردم عادی كه در صف های نماز جماعت ایستادند بدون اینكه پس از فروپاشی برنامه خاصی برای آموزش مبانی دینی به وجود آمده باشد.
خیزش چشمگیر دینی در سالهای اولیه استقلال نشان داد مردم علیرغم ممنوعیت چند دهه توانسته اند اعتقادات دینی خود را حفظ كنند و پس از استقلال آن را بروز دهند. بعدها مشخص شد بسیاری از مردم تركمن در سالهای اختناق كمونیستی نماز خوانده و روزه می گرفته اند و اعمال دینی را به خوبی به جا می آورده اند، اما جدا از انجام این نوع فرایض، سایر شعار دینی از جمله نذر و نیاز، دادن صدقه، زیارت قبول اهل دل، برپایی اعیاد دینی مانند عید قربان و فطر و دهها فرایض دینی دیگر دیرباز در بین تركمن ها رواج داشته است كه در سالهای پس از استقلال این شعائر و فرایض به صورت علنی و آشكار و گسترده تر خودنمایی می كند.
در تركمنستان مردم علاقه عجیبی به زیارت قبور بزرگان دینی دارند از جمله زیارت قبر امام هشتم در مشهد كه تركمن ها به آن «قزل امام» یعنی امام طلایی می گویند، نگارنده تركمن های زیادی را دیده است كه با ذوق و شوق فراوان از رفتن به مشهد و زیارت قبر امام رضا (ع) سخن می گفتند و آنهایی كه توان سفر به ایران و سفر حج و امثالهم را ندارند به زیارت قبور سایر بزرگان دینی می روند كه مزار آنها در تركمنستان است از جمله آنها زیارت قبر ابو سعید ابوالخیر، شیخ نجم الدین كبری وخواجه یوسف همدانی است. یكی از زمزمه های عاشقانه تركمن ها نذر و نیاز است. در نزدیكی عشق آباد شهری وجود دارد به نام «آنو» كه در كنار شهر مدفون شده تاریخی «آنو» قرار دارد كه در كنار این شهر تاریخی بقایای مسجدی ویران شده جلب توجه می كند كه در مقابل سر در ‌آن قبری است كه می گویند متعلق به یكی از اولیای خداست و به سیدجمال الدین مشهور است. تركمن ها اعتقاد دارند با توسل به این سید خدا، به بسیاری از خواسته های خود رسیده اند. آنان با چیدن چند آجر روی هم، دخیل بستن پارچه و قفل و چوب به در و دیوار مسجد مخروبه و قراردادن سنجاق و شانه و پستانك و قنداق بچه، خواسته های خود را مطرح و به امید برآورده شدن نیازهای خود هفته ای یك بار به زیارت آمده و به راز و نیاز مشغول می شوند البته چنین صحنه ای را بر سر مزار دیگر اولیای خدا نیز می توان دید و این اعتقاد منحصر به سالهای پس از استقلال نیست و مردم می گویند چون چنین مراكزی اغلب دور از دسترس نیروهای دولتی بوده به صورت مخفیانه به این اماكن آمده و اعتقادات خود را بروز می داده اند.
در چنبره خرافات
تركمن ها معتقدند بسیاری از خرافات موجود در بین آنها متعلق به روس هاست و خودشان در پیشینه تاریخی خود نشانی از این خرافات ندارند. فراوانی گونه های خرافی نیز مبین این نكته است. هرچند وجود خرافات را نیز نمی توان در تركمن های قدیم منكر شد.
وجود برخی خرافات در بین تركمنها آسیبی به رفتارهای اجتماعی نمی زند و این خرافات امروزه در بین اقشار مختلف مردم اعم از تركمن، روس، ارمنی و حتی ایرانی های مقیم از سالهای قبل دیده می شود، از این عقاید خرافی می توان به موارد زیر اشاره كرد:
۱- عبور گربه سیاه از مسیر شخصی شگون ندارد.
۲- بعد از رفتن كسی به مسافرت، آستانه منزل نباید بلافاصله جارو شود زیرا دلیل برگشت فوری شخص مسافر می شود و این در موردی است كه جهت كار و امرار معاش به مسافرت می رود و اقامت طولانی وی به نفع خانواده اوست.
۳- ریخته شدن نمك روی سفره غذا و نیز تمیز نمودن با كاغذ موجب اختلاف و نزاع خانوادگی می شود.
۴- جارو كردن در شب شگون ندارد.
۵- برعكس پوشیدن لباس موجب كتك خوردن صاحب لباس می شود.
۶- فروش شیر و ماست و هر چیز سفید دیگر در شب شگون ندارد.
۷- نباید پول را در شب دست به دست كرد. یعنی در ازای كاری یا فروش چیزی در شب نباید پول را از دست طرف مقابل گرفت، بلكه او باید پول را روی میز بگذارد و گیرنده آن را بردارد.
۸- خارش كف دست چپ نشان از به دست آوردن پول است و كف دست راست نشانه از دست دادن پول است.
۹- گذاشتن جارو به شكلی كه دسته اش به طرف پایین قرارگرفته باشد، شگون ندارد.
۱۰- برعكس گذاشتن لباس روی جالباسی، اسرار صاحب لباس را فاش می كند.
۱۱- دم در ورودی اتاق ایستادن و احوالپرسی كردن شگون ندارد و فرد باید به اتاق داخل شده و سپس دست بدهد و احوالپرسی كند.
جشن ها
تركمن ها اصولا مردمانی شادی دوست هستند و از دیر باز جشن ها و اعیاد مختلفی را در فرهنگ خود داشته اند كه بسیاری از آنها امروز نیز به عنوان جشن های ملی مورد توجه قرار می گیرد.
امروزه تقویم سالانه جمهوری تركمنستان جشن هایی را شاهدیم كه مردم تركمن در آن مشاركت می كنند و به تناسب نوع جشن ها آنها را گرامی می دارند، از جمله عید نوروز، جشن سال نو میلادی، جشن پرچم، جشن گرامیداشت آب، جشن گرامیداشت اسب اصیل تركمنی، سالروز پیروزی بر فاشیسم، روز رستاخیز و وحدت ملی و سالروز گرامیداشت شعر، جشن فرش تركمنی، جشن غله، جشن خربزه تركمنی، جشن ترانه های سنتی تركمن، جشن استقلال تركمنستان، جشن تندرستی، روز دانشجو، جشن محصول، جشن همسایه، جشن سالروز بیطرفی تركمنستان، عید قربان و عید فطر هم از یك تا چند روز را به عنوان تعطیل رسمی در تقویم تركمنستان ثبت كرده اند.
در میان این جشن ها، جشن نوروز ۳ روز و اعیاد قربان و فطر۳ روز، سالروز استقلال تركمنستان ۲ روزتعطیل رسمی و سایر جشن ها یك روز تعطیل هستند. تركمن ها علاقه زیادی به برگزاری جشن تولد دارند و برپایی آن منحصر به سن خاصی نیست و حتی پیرمردها و پیرزن ها نیز طی مراسم خانوادگی تولد خود را سالیانه جشن می گیرند و عادت كارمندان و كارگران این است كه علاوه بر جشن تولد در منزل، همكاران خود را با دادن كیك از تولد خود مطلع می كنند. به جز این جشن دهگان های سال عمر همچون پنجاه سالگی، شصت سالگی، دهگان های سال ازدواج كه به ترتیب به سالهای برنزی، نقره ای و طلایی مشهور است (اینها هم از رسوم روس ها ست و تركمن ها پیش از حاكمیت شوروی چنین جشن هایی نداشته اند) نیز برگزار می شوند. تركمن ها در سالهای پس از استقلال اهتمام خاصی به جشن «آق قویون» دارند كه در سن ۶۳ سالگی است و مصادف با عمر پیامبر اسلام است. این جشن نسبت به سایر جشن های دهگانی و نیز جشن تولد، مفصل تر برگزار می شود و شخص با اطعام فراوان و دعوت از عموم مردم، دیگران را در شادی خود سهیم می كند.



ابراهیم حسن بیگی
منبع : بنياد انديشه اسلامي


همچنین مشاهده کنید