زمینه های همکاری های نفتی ایران و عراق

موضوع ساخت خط لوله انتقال نفت خام میان ایران، عراق و سوریه نخستین بار هنگامی به طور رسمی از زبان مسئولان کشورمان مطرح شد که کشورهای نفت خیز حوزه دریای خزر در مراسمی که بازتاب رسانه ای بسیاری در سطح جهان داشت، طرح خط لوله نفت باکو- تفلیس- جیحان را کلید زدند. اگر چه به تعبیر برخی کارشناسان نباید میان مسیر این خط که از خاک کشورهای آذربایجان، ارمنستان و ترکیه می گذرد و مسیر ایران، مقایسه ای قایل شد، زیرا خط لوله انتقال نفت باکو- جیحان، نفت خام دریای خزر را به بازارهای اروپا منتقل می کند و مسیر انتقال نفت خام از ایران، نفت خام تولیدی کشورهای حاشیه دریای خزر را به بازارهای منطقه آسیا می رساند، اما ایران با توجه به ظرفیت های بالقوه و موقعیت ژئوپولتیک علاقه مند است تا در صورت ممکن، در تأمین نفت خام مورد نیاز اروپا از طریق کشورهای همسایه خزر سهیم باشد. از این رو طرح ساخت خط لوله، که نفت خام ایران را از خاک عراق به بندر «لاذقیه» در سوریه و دریای مدیترانه برساند، در ماه های اخیر مطمح نظر سیاستمداران کشورمان قرار گرفته است. به این ترتیب ایران می تواند نفت خام های دریای خزر را به طریق سوآپ در پالایشگاه های خود تصفیه کند و نفت خام های تولیدی خود را با این خط لوله در مدیترانه به خریداران تحویل دهد. اصلی ترین توجیهی که در پشت اجرای این طرح قرار دارد، بعد اقتصادی آن است که می تواند نه تنها برای بازار آسیا که برای بازار اروپا نیز اقتصادی تر از مسیر باکو- جیحان باشد.در سفر بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه، به تهران و در نخستین دیدار رئیس جمهوری جدید ایران با یک مقام ارشد خارجی، به اجرای طرح یادشده اشاره شد. آنچه اجرا و ساخت این خط را در نظر زمامداران منطقه پراهمیت می کند، تعمیق پیوندهای منطقه ای در حاشیه این همکاری سه جانبه است.سفر ابراهیم جعفری، نخست وزیر عراق، در رأس هیئتی عالی رتبه به تهران در آخرین روزهای ریاست جمهوری آقای خاتمی، نوید دهنده گسترش همکاری های دو جانبه به ویژه در عرصه انرژی بود. از مدت ها پیش مذاکره برای انتقال خط لوله میان ایران و عراق در منطقه آبادان و بندر بصره در حال انجام بود. با تفاهم در مورد نخستین همکاری نفتی ایران و عراق پس از سال ها، مقرر شد خط لوله ای ظرف یک سال میان دو کشور ساخته شود تا از طریق آن، نفت خام از بندر بصره به پالایشگاه آبادان منتقل و در عوض فرآورده های نفتی از ایران به عراق صادر شود.با وجود این، دولت عراق به شدت زیر فشار اشغالگران است؛ به طوری که آنها نارضایتی خود را از سفر نخست وزیر عراق به ایران پنهان نکردند. این در حالی بود که با حمایت آمریکا، آنکارا از مدت ها پیش میزبان نخست وزیر عراق بود و مذاکرات وسیعی نیز درباره همکاری های مرتبط با نفت وگاز انجام شده بود. فشارهای آمریکا سبب شد تا وزیر نفت عراق در تهران آشکارا بیان کند که قرار نیست در این سفر درباره حضور شرکت های نفت ایران در بازسازی خطوط لوله و تأسیسات پالایشگاهی عراق تبادل نظری صورت گیرد. «بحرالعلوم» همچنین شایعه همکاری با ایران را برای اکتشاف میدان های نفت یا گاز رد کرد.کارشناسان معتقدند عراق حدود یازده میلیارد دلار بابت تخریب ساختار نفتی خود آسیب دیده و این کشور برای از سرگیری صادرات نفتی خود و کسب درآمد نفتی، نیازمند بازسازی صنعت نفت خود است. تولید کنونی نفت عراق حدود ۵/۲ میلیون بشکه در روز بوده و به طور عمده از میدان های نفتی جنوب عراق استخراج می شود که از این میان ۵/۱ میلیون بشکه آن صادر می شود. با آن که شرکت های چند ملیتی غرب به پشتوانه دولت هایشان برای حضور درعرصه بکر و پرسود نفت و گاز عراق، کنفرانس ها و نشست های متعدد برگزار می کنند، گستردگی و ظرفیت های عراق دراین عرصه به حدی است که کشورهای دیگر هم برای حضور در این کشور، اعلام آمادگی کرده اند.«پرتامینا»، شرکت ملی نفت اندونزی، از توافق با مقامات دولت عراق برای انعقاد قرارداد توسعه بلوک نفتی در این کشور خبر داده است. پیش از این نیز دو کشور، قراردادی منعقد کرده بودند که براساس آن «پرتامینا» متعهد شده بود محدوده ای به وسعت ۱۰ هزار كیلومتر در بلوك صحرای غربی را برای كشف نفت وگاز حفاری كند. شركت ملی نفت كره جنوبی(كی.ان.او.سی) نیز یادداشت تفاهمی با وزارت نفت عراق برای دراختیار گذاشتن فناوری توسعه میدان های نفتی و انجام مطالعات مشترك بلوك های نفتی این كشور منعقد كرده است.
كره جنوبی كه از خریداران بزرگ نفت درجهان به شمار می رود و تمام نفت موردنیاز خود را از محل واردات تأمین می كند، علاقه مند است كه به منظور تضمین منابع انرژی پایدار، سهم خارجی در بخش انرژی را افزایش دهد.
میزان ذخایر نفتی اثبات شده عراق ۱۱۵ میلیارد بشكه است و پس از عربستان سعودی و ایران، سومین ذخایر بزرگ نفت جهان را در منطقه دارد. گفته می شود هنوز یازده میدان مهم نفتی درجنوب عراق وجود دارد كه به مناقصه گذاشته خواهد شد و می تواند روزانه سه میلیون بشكه به تولید نفت این كشور بیفزاید.
درحال حاضر دولت عراق مشغول بازنگری تمام قراردادهای پیشین نفت وگاز كشور است و در برنامه های دراز مدت وكوتاه مدت خود به دنبال جذب ۱۵ تا ۲۵ میلیارد دلار سرمایه است تا بتواند تولید نفت را به ۶ میلیون بشكه در روز برساند؛ موضوعی كه مطلوب همه مصرف كنندگان انرژی درجهان است و می تواند در مقطعی از زمان كنونی، موجب فروكش كردن نرخ های بازارهای جهانی نفت شود.
سهم ایران با توجه به توانایی ها، شرایط و موقعیت در بازار انرژی عراق بسیار ناچیز است و به عبارتی دولت عراق در توسعه همكاری های ایران بر تأمین نیازهای اولیه خود تأكید دارد. عراق به علت كمبود ظرفیت پالایشگاه های موجود خود مجبور به واردات بیش از ۳۰۰ میلیون دلار فرآورده های نفتی است؛ به طوری كه عرضه بنزین و سوخت در كشورهمسایه كوپنی شده است. بغداد برای رفع این معضل هم نیازمند سرمایه گذاری است. به همین منظور وزارت نفت عراق در مناقصه ای یك میلیارد دلاری از كلیه شركت های نفتی خارجی برای توسعه پالایشگاه پایتخت دعوت كرده است.
اگرچه طرح موضوع خط لوله نفت ایران، عراق و سوریه تاكنون مطرح شده و زمینه ای برای اجرا نیافته است، در بخش های دیگر تحرك هایی به چشم می خورد. عراق به طور اصولی، با سرمایه گذاری ایران در صنعت پتروشیمی این كشور موافقت كرده و ایران نیز علاقه مندی خود را برای انتقال تجربه و سرمایه گذاری و مشاركت در بخش پتروشیمی عراق اعلام كرده است كه پس از بررسی گروه های كاری دو كشور، اجرایی خواهد شد. همچنین تأمین قطعات یدكی موردنیاز برای صنعت نفت عراق با استفاده از ظرفیت شركت های پشتیبانی، ساخت و تهیه كالای نفت تهران و آموزش نیروی انسانی فعال در صنعت نفت از دیگر موارد تفاهم دو كشور است.
مقامات كشورمان اعلام كرده اند با وجود صدها عملیات خرابكاری درصنعت نفت عراق و ناامنی در این كشور حاضرند در بازسازی عراق نقش فعال داشته باشند. درحال حاضر، میزان آسیب دیدگی صنایع پتروشیمی عراق از سوی كارشناسان فنی ایران برآورد شده است. در محوری دیگر از همكاری، ایران می تواند در صورت توافق دو كشور، نفت خام عراق را در پالایشگاه آبادان دریافت کند و معادل این میزان نفت خام در خارك را به آن كشور تحویل دهد. اجرای پروژه سوآپ نفت عراق می تواند به ظرفیت صادرات این كشور بیفزاید. با توجه به كمبود پالایشگاه درعراق و با توجه به هزینه های حمل ونقل، ایران همچنین قادر به تأمین فرآورده های نفتی موردنیاز این كشور از جمله نفت سفید، LPG و نفت شده است، اما ایران در بحث بنزین هیچ كمكی به این كشور نمی تواند بكند، زیرا خود به شدت نیازمند بنزین است.
ایران همچنین مذاكره هایی با عراق برای اكتشاف نفت انجام داده است و برخی شركت های خصوصی نیز، مشتاق حضور در این عرصه هستند و حتی در بخش های مختلف، برخی پالایشگاه ها نظیر پالایشگاه «شعیب» بصره، نقش بسزایی ایفا می كنند.

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا