الگوی اعتمادسازی برای استفاده از منابع مشترک

همکاری های میان کشورهای منطقه خلیج فارس، منافع سیاسی و اقتصادی بسیاری برای این کشورها دربرخواهد داشت. نخستین گام در ایجاد این همکاری ها می تواند استفاده عادلانه تر از مخازن و میدان های مشترک نفت و گاز باشد. تلاش برای انجام اقدام های اعتمادسازی، یکی از راه های ایجاد زمینه های لازم به منظور بهره برداری از میدان های مشترک نفت و گاز ایران با کشورهای منطقه خلیج فارس است. میدان های نفت و گاز ایران به ویژه میدان های نفتی عموماً در جنوب غربی کشور و در منطقه خلیج فارس واقع شده اند. ایران با وجود همسایگان متعدد (۱۵ کشور) به ویژه همسایگان جنوب غربی و حتی شمالی که اغلب تولیدکنندگان بزرگ نفت و گاز هستند - و بسیاری از ساختمان های نفتی – گازی کشور در مناطق مرزی داخل سرزمین های آنان امتداد یافته است، سبب شده است تا تعداد قابل توجهی از مخازن کشور، با همسایگان مشترك باشد. ایران در خشکی؛ با عراق در جنوب و با ترکمنستان در شمال شرقی و در دریا؛ با همسایگان جنوبی حاشیه خلیج فارس مانند عربستان، کویت، قطر، امارات (ابوظبی، دوبی، شارجه) و عمان میدان های مشترک دارد. نزدیک به ۵۰ درصد از ذخایر گازی کشور تنها در میدان پارس جنوبی قرار دارد که مخزنی مشترک با میدان شمالی قطر است. میدان گازی پارس جنوبی، بزرگ ترین میدان مستقل گازی جهان به شمار می رود می شود كه روی خط مرزی مشترك ایران و قطر قرار دارد. طبق آخرین برآوردها، ذخیره مربوط به بخش ایران، حدود ۲/۱۴ تریلیون مترمكعب و حدود هفت درصد كل ذخایر جهان را به خود اختصاص داده است. این میدان همچنین دارای میعانات گازی در جای معادل ۱۸ هزار میلیون بشكه است. علاوه بر منابع پارس جنوبی، میدان گازی هنگام در مرز آبی ایران و عمان در تنگه هرمز، میدان نفتی و گازی سلمان در مجاورت خط مرزی آبی با ابوظبی، مشترك با میدان ابوالبوخوش، میدان نفت و گاز مبارك مشترك با امارات متحده عربی، میدان گازی بی- فارسی مشترك با عربستان، میدان های نفتی فروزان و اسفندیار در آب های خلیج فارس مشترك با میدان های لولو و مرجان متعلق به عربستان سعودی، میدان نفتی نصرت مشترك با میدان نفتی فاتح امارات متحده عربی در خلیج فارس، میدان فرزام مشترك با میدان فلاح امارات متحده عربی در خلیج فارس، میدان نفتی و گازی آرش مشترك با كویت و میدان های نفتی و خشكی دهلران، پایدار غرب، نفت شهر، یادآوران (كوشك و حسینیه ) مشترك با عراق، عمده ترین منابع مشترك شناخته شده نفت و گاز كشور هستند. رژیم های حقوقی تعریف شده و مورد توافق، هیچ یک از طرفین را از شروع و ادامه بهره برداری میدان مشترک منع نمی کند؛ بلکه تنها منطقه ممنوعه در دو طرف خط مرزی تعریف می شود که هیچ یک از طرفین حق بهره برداری در آن محدوده را ندارند. ولی در خارج از این محدوده هر گونه عملیات مجاز خواهد بود. با توجه به تلاش گسترده كشورهای همسایه برای دسترسی هرچه سریع تر به ذخایر میدان های مشترك، ایران نیز باید تلاش بیشتری برای بهره برداری و توسعه به موقع این میدان های انجام دهد. عدم بهره برداری و توسعه به موقع میدان های مشترك نفت و گاز و برداشت بیشتر كشورهای همسایه از میدان های مشترك، روزانه میلیون ها دلار به كشور ضرر می رساند. برای مثال، هم اكنون امارات متحد عربی از میدان مشترك سلمان و عربستان از میدان مشترك فروزان بیش از دو برابر ایران برداشت می كنند. از سوی دیگر، برداشت یك جانبه از میدان های مشترك، افت فشار را در بخش بهره برداری شده كاهش و در نتیجه، منابع نفت و گاز را به سوی دیگر سوق می دهد. ضمن این كه این پدیده (مهاجرت) سبب می شود كشوری كه در حال بهره برداری یك جانبه است، از سهم بیشتری بهره مند شود. جبران انرژی از دست رفته نیز، هزینه های مضاعفی را درزمینه اعمال روش های افزایش مجدد تولید از جمله تزریق آب، گاز، فرآوری مصنوعی و ... در پی خواهد داشت. هرچند در سال های اخیر، اقدام های عملی برای بهره برداری از ذخایر میدان های مشترك و توسعه این میدان ها از جمله برنامه ریزی برای توسعه كامل میدان بزرگ پارس جنوبی، امضای قرارداد توسعه میدان های سلمان، نصرت و فرزام، فروزان و اسفندیار صورت گرفته، ولی لازم است كوششی دوچندان در تسریع توسعه سایر میدان های مشترك صورت گیرد. کشورهای حوزه خلیج فارس که ذخایر مشترک نفت و گاز بسیاری با ایران دارند، در این زمینه می توانند با بهره گیری از اقدام های اعتمادسازی و با ایجاد چارچوبی مناسب به منظور توسعه و بهره برداری از حوزه های نفت و گاز که در مرزهای مشترک آنها قرار دارد، اقدام کنند. اعتمادسازی در زمینه منابع استراتژیک نفت می تواند شروع همکاری های اقتصادی خوبی را در زمینه نفت و گاز، که سرنوشت همه کشورهای خلیج فارس به آن وابسته است، فراهم آورد. نتیجه آن می تواند از یک سو سرمایه های لازم را به این منطقه سرازیر كند و از سوی دیگر عامل بالقوه ای برای صلح و ثبات منطقه و پایه گذار روابط نزدیک تری در موارد دیگر مورد علاقه کشورهای خلیج فارس باشد. بسیاری از کارشناسان معتقدند که اقدام های اعتمادسازی دست كم در تئوری، اقدام هایی تلقی می شوند که می توانند به کاهش اختلاف هایی بینجامند که از نتیجه محاسبه غلط، عدم درک صحیح از مسئله و یا سوءتفاهم حاصل می شود. در منطقه خلیج فارس احتمال بروز برداشت های متفاوت از این تدابیر وجود دارد: برداشت کشورهای منطقه از اقدام های اعتمادسازی به عنوان یک فرآیند و یا یک هدف نهایی ممکن است یکسان نباشد. آشکار كردن انگیزه های متفاوت و گاه متناقض نه تنها به ایجاد و توسعه اعتمادسازی کمک نمی کند، بلکه ممکن است خود به عنوان مولد شک و تردید عمل كند. از سوی دیگر، در کاربرد اقدام های اعتمادسازی این سوال مطرح می شود که این روند چه مواردی را دربرمی گیرد و اولویت های اختصاص داده به انواع آن کدام ها هستند؟ پاسخ به این سوال، برداشت های متفاوتی را ارائه می دهد که راه را برای ایجاد یک اقدام مشترک به منظور رفع سوءتفاهم ها با مشکل روبه رو می سازد. تفاوت در برداشت اعتمادسازی نشان دهنده آن است که اهداف مورد نیاز و منافع در حال رشد کشورهای منطقه به اندازه ای نیست که پیشرفت مثبت موفق و سریع را نتیجه دهد. در حال حاضر هر چند که دورنمای نقش خطیر اعتمادسازی در منطقه در حال شکل گرفتن است، اما نتیجه عملی آن هنوز مبهم و اعتمادناپذیر است؛ زیرا نخست آن كه انتخاب نوع و توصیه لازم برای گسترش و هدایت اقدام های اعتمادسازی کافی نیست. تلاش موفقیت آمیز اعتمادسازی در وهله نخست به برداشت مناسب این مفهوم و روش های مناسب برای به کارگیری آن نیاز دارد و مهم تر این كه مفهوم اعتمادسازی باید در ذهن دولت های منطقه متولد شود. دوم آن كه در تفهیم برداشت اقدام های اعتمادسازی، توجه به دو نکته بسیار اساسی است: الف . ایفای نقش اقدام های اعتمادسازی به عنوان یک نقش موقتی و انتقالی در نظر گرفته شود. ب . این اقدام ها به عنوان یک عامل تثبیت روابط در منطقه لحاظ شوند. مهم ترین مبنای اساسی برای رشد اعتماد متقابل میان کشورهای منطقه شناسایی و رسمیت بخشیدن به منافع اساسی مشترک آنهاست. بنابراین، در ارتباط با روش های کاربردی اعتمادسازی، نتایج زیر باید به دست آید: - کلیه شرکت کنندگان در این اقدام می باید منافع اساسی خود را در فرآیند اعتمادسازی ارائه دهند. - همه آنها باید در اعتمادشان احساس اطمینان کنند. - تعهدهای آنها در این اقدام نباید با شک و تردید همراه باشد، زیرا تحمیل تعهدهای اعتمادسازی بر کشورهایی که راغب به پذیرش آن نیستند، سودی ندارد. - هیچ کشوری نباید منافع اساسی ملی خود را برای نیل به این اقدام نادیده انگارد. - توازن منطقی میان کشورهای منطقه بسیار مهم تلقی شود. موثر بودن اقدام های اعتمادسازی در گروی نگرشی پویاست. همچنین لازم است رونداعتمادسازی مستمر و دائمی باشد. توسعه و شکل گیری این اقدام ها باید تدریجی باشد در غیر این صورت، نتایج موثر و درازمدتی نخواهد داشت. در روند پیشرفت تدریجی اعتمادسازی، تدابیر کمتر محدود کننده، جامع و کامل تحقق می یابند و این خود مبنایی ایجاد می کند که براساس آن می توان درباره تدابیر محدود کننده بیشتری توافق كرد. ارتباط نزدیک تر مقامات سیاسی و اقتصادی کشورهای خلیج فارس، تقویت همکاری های منطقه ای نفت و گاز، ایجاد کانون پژوهشگران نفت خلیج فارس وایجاد فرصت های مطالعاتی در زمینه نفت و انرژی، از جمله اقدام های اعتمادسازی لازم به منظور بهره برداری ایران از منابع مشترک نفت و گاز خود با کشورهای منطقه است.


نویسنده : رها خرازی

منبع : پایگاه اطلاع رسانی عسلویه