آشنایی با بیماری وبا، پیشگیری، تشخیص و درمان آن

وبا یك بیماری اسهالی حاد است كه میتواند طی چند ساعت موجب دهیدراتاسیون (از دست رفتن آب و املاح بدن) بصورت شدید و پیشرونده شود. شكل شدید وبا به نام Cholera gravis یك بیماری كاملاً ترسناك بویژه در حالت همه‌گیری است. خوشبختانه با جایگزینی سریع مایعات و املاح و اقدامات حمایتی میتوان از مرگ و میر ناشی از وبا كاست. وبا بصورت كلاسیك یا التور (El Tor) بروز میكند. انسان بصورت اتفاقی مبتلا میشود و میتواند ناقلی برای گسترش وبا باشد. خوردن آب آلوده با مدفوع انسان شایعترین راه ابتلا به وباست. خوردن غذاهای آلوده در منزل،‌ رستوران یا دست فروشان نیز منجر به گسترش بیماری میشود. مخزن حیوانی شناخته‌ شده‌ای وجود ندارد. هرچند مقدار عفونی كننده نسبتاً زیاد است ابتلا در افراد هایپوكلریدریك،‌آنها كه از آنتی اسید استفاده میكنند و هنگامی كه اسیدیته معده توسط غذا بافر میشود به طور قابل توجهی كاهش می‌یابد. وبا در مناطق اندمیك عمدتاً بیماری اطفال است اما هنگامی كه بیماری وارد جمعیتی میشود بالغین و كودكان را به طور مساوی گرفتار میكند. در نواحی اندمیك بیماری در فصول تابستان و پاییز شایعتر است. عفونت بیعلامت شایع و در بیوتیپ التور شایعتر از بیوتیپ كلاسیك است. در نواحی آندمیك كمتر احتمال دارد بچه‌های زیر ۲ سال نسبت به بچه‌های بزرگتر دچار وبای شدید شوند كه علت آن شاید بخاطر ایمنی پاسیو كسب شده از شیر مادر باشد. از نظر گروههای خونی، گروه O بیشترین خطر و گروه خونی AB كمترین خطر ابتلا به وبا را دارند. با درمان مناسب، مرگ و میر بیماری كمتر از ۱% است. بیشترین راه انتقال از آب است. از هر ۱۰ نفر یك نفر به التور مبتلا میشود. در خوزستان، همدان، مازندران و قم بیشتر اتفاق افتاده است.
علایم
بعد از یك دوره كمون ۲۴ تا ۴۸ ساعته وبا با شروع ناگهانی اسهال آبكی بدون درد آغاز میشود كه ممكن است سریعاً حجم اسهال افزایش یافته و غالباً به فاصله كوتاهی استفراغ رخ میدهد. در موارد شدید حجم مدفوع در ۲۴ ساعت اول به بیش از ۲۵۰ میلی‌لیتر به ازای هر كیلوگرم از وزن بدن میرسد. در صورتی كه آب و املاح از دست رفته جایگزین نشود، شوك هایپوولمیك و مرگ رخ خواهد داد. مدفوع ظاهر مشخصی دارد: غیرصفراوی،
خاكستری رنگ، مختصر كف آلود با رگه‌هایی از موكوس،‌ بدون خون، با بویی كه آزاردهنده نیست. اسهال وبایی شبیه آب برنج (rice- water) است. علائم بیمار به موازات كاهش حجم مایعات و املاح بدن تغییر میكنند: در كاهش ۳ تا ۵ درصد از وزن بدن تشنگی، در كاهش ۵ تا ۸ درصد افت فشار وضعیتی، ضعف، افزایش ضربان قلب و كاهش تورگور پوستی و در كاهش بیش از ۱۰ درصد كاهش ادرار، فقدان یا ضعیف بودن نبضها، فرو رفتن چشمها (در اطفال به صورت فرو رفتن ملاجها)، پوست چروكیده (Washer woman)، خواب آلودگی و كوما بروز میكند. در صورت درمان به موقع و كافی با آب و الكترولیت عوارض برطرف و وبا طی چند روز بهبود می‌یابد پس اسهال آبكی شبیه آب برنج و بوی ماهی دارد. تب معمولاً وجود ندارد، قبل از اسهال استفراغ و بدون تهوع است. دل پیچه و تنسموس نداریم. گرفتگی عضلات در فرم شدید ایجاد میشود كه بعلت كاهش پتاسیم بدن (هایپوكالمی) بفرم گرفتگی عضلات ساق پا بروز می‌كند، دهیدراتاسیون ایزوناترمیك بهمراه هایپوكالمی و اسیدوز متابولیك رخ میدهد.
در بچه‌ها كاهش قند خون (هایپوگلیسمی) و تشنج ناشی از آن شایع است. این عارضه در بالغین نادر است. دهیدراتاسیون شدید ß Hypovolemic shock,. ßATNß Renal Failure
تشخیص وبا :‌
۱- شك بالینی به بیماری
۲- آزمایشگاه
A: wet smear مدفوع تازه و مشاهده حركت ویبریو در dark fieldیا میكروسكوپ معمولی با نور كم
B: افزودن آنتی بادی‌های اختصاصی هر ارگانیسم ß عدم تحرك ارگانیزم
C: كشت در محیط اختصاصی TCBS و بررسی از نظر بیوشیمیایی Oxidase (+) : (بر خلاف سایر انتروباكتریاسه‌ها) ß بررسی با آنتی سرم
درمان
با درمان مناسب عوارض قابل برگشت است. اسهال وبایی خود محدوده شونده است بشرط آنكه دهیدراتاسیون درمان شود. اولین نشانه‌های بهبودی ظهور پیگمانهای صفراوی در مدفوع است.
مهمترین اقدام درمانی در وبا جایگزینی آب و الكترولیت است.
آنتی بیوتیك دوره بیماری را كوتاه می‌كند، احتمال دهیدراتاسیون شدید را كم می‌كند و دفع ارگانیزم از مدفوع را كاهش می‌دهد لذا آنتی بیوتیك هم توصیه می‌شود، هرچند برای درمان ضروری نیست.
بهترین مایع خوراكی جایگزین آب و الكترولیت در وبا = ORS
بهترین مایع تزریقی انتخابی در وبا = Ringer&#۰۳۹;s lactate
در هر لیتر رینگر لاكتات ۱۰ meq پتاسیم نیز اضافه میشود یا ترجیحاً از طریق خوراكی پتاسیم اضافی داده میشود.
پیشگیری (Prevention):‍
در موارد اپیدمی :‌شایعترین راه سرایت آب آلوده است ß سبزی، میوه، غذای آلوده
۱- تهیه آب سالم و تسهیلات برای دفع بهداشتی مدفوع، آب جوشیده یا كلرینه شود.
روش كلرزنی:
تهیه محلول استوك كلر = ۴۰ گرم آهك كلردار یا ۱۶ گرم پودر هیپوكلریت در یك لیتر آب۳ قطره از محلول استوك برای كلرینه كردن یك لیتر آب كافی است. ۲۰ دقیقه آب بماند.
۲- بهبود وضعیت تغذیه و تهیه غذا و نگهداری آن در منزل، از خوردن سبزیجات، میوه‌های كه پوست ندارند و ماهی‌های خام خودداری شود.
۳- كموپروفیلاكسی فقط در مورد افراد خانواده فرد مبتلا به وبا توصیه میشود. رژیم پروفیلاكسی دقیقاً شبیه رژیم درمان است.
۴- واكسن تزریقی وبا (ویبریو كشته شده با تزریق عضلانی) اثربخشی ((efficacy خوبی ندارد، دارای عوارض (درد در محل تزریق، ضعف و تب) است و روتین نیست.
واكسن خوراكی وبا : عوارض كمتر،‌ efficacy بیشتر و طول اثر بیشتر دارد ولی روتین نیست مگر در افرادی كه به مناطق آندمیك و با مسافرت می‌كنند. فرد ناقل وبا را نیز باید درمان نمود.

منبع : پایگاه اطلاع رسانی ندا