زمینه هایی برای کاهش وقوع جرم بسازیم

طراحی محیطی و نقش آن بر وقوع بزه از جمله مباحثی است كه می تواند با لحاظ در برنامه ریزی های شهری از نگاه كلان به پیشگیری بپردازد، اما نكته دیگری كه از این موضوع استنباط می شود اینكه طراحی محیط شهری اگر سبب نشاط و آرامش در شهروندان نشود، می تواند زمینه افسردگی یا ارتكاب جرم را مهیا كند. از طرفی فرضیه كنترل اجتماعی نیز كاركرد مناسب سرگرمی به عنوان ابزار پیشگیرانه از جرم را بشدت مورد تایید قرار می دهد، زیرا بزهكاری زمانی رخ می دهد كه پیوند فرد با جامعه ضعیف می شود. بر اساس این فرضیه، فعالیت های مطلوب می تواند احساس مسئولیت را در فرد تقویت كرده ؛ موجب دلبستگی او به اجتماع شود.جامعه شناسان نیز عمده ترین علل روانی ارتكاب جرم را ناكامی ها، تعارضات در زندگی، احساس حقارت، تردید در لیاقت، احساس عدم امنیت و احساس ناتوانی می دانند. به این ترتیب بهره مندی از تفریحات سالم با افزایش سلامت روان می تواند به پیشگیری از جرائم منجر شود.دكتر سعیدی، جامعه شناس در این باره معتقد است: كلیه رفتارها بر بهداشت روان موثرند، تنها برخی تفریحات فردی كه در حوزه خصوصی شكل می گیرد بر بهداشت روان تاثیرات منفی دارد. اگرچه ممكن است چنین تفریحاتی مجاز هم باشد.وی گفته است: در دوره جدید، انواعی از فراغت ها هست كه ناشی از سنت زدایی و رشد فراغت های شخصی در برابر فراغت جمعی است و احتمال پدید آمدن نوعی اعتیاد ناشی از استفاده مكرر لذت جویانه و تكرار یك حركت را ایجاد می كند كه این مسئله موجب خسارت به بهداشت روان خواهد شد.او تاكید كرده است: رفتارهای جمعی در فضای عمومی یعنی تفریحات سالم، افراد را هنجارپذیر می كند و از جرائم می كاهد زیرا بین میزان جرائم و تفریحات سالم رابطه معكوس وجود دارد؛ یعنی هرچه تفریحات سالم بیشتر باشند، جرائم كاهش می یابد.دكتر حسین فرجاد، آسیب شناس نیز با تاكید بر نقش تفریحات سالم بر پیشگیری از بزهكاری به ایسنا می گوید: تفریحات سالم صد در صد می تواند در تامین سلامت روان فرد و پیشگیری از جرائم موثر باشد و بخصوص نوجوانان و جوانان وقتی ابزاری برای گذران اوقات فراغت داشته باشند، دیگر فرصتی برای گرایش به سمت انحرافات، كجروی ها و جرم ندارند و این می تواند یك ابزار پیشگیری از جرم باشد. مثلا برخی تفریحات سالم مانند استخر و شنا سبب كاهش استرس و فشار عصبی است. فرد پس از چنین تفریحاتی می تواند مقداری كار مطالعاتی انجام دهد، ولی اگر از تفریحات سالم برخوردار نباشد، اوقات فراغت او به بیكاری و بطالت می گذرد و این فرصتی برای گرایش به سمت انحراف است.البته این نظرات وقتی می تواند موثر افتد كه سخت افزار آن نیز فراهم باشد ؛به این معنا كه هم ابزار تفریح و فراغت سالم مهیا باشد و هم دسترسی به آن آسان . به عبارت دیگر اگر فردی برای مثال خواست تنی به آب و خنكای آن داده، آرامش و ورزشی كرده باشد، هزینه دسترسی به آن باید آن قدری باشد كه مانعی محسوب نشود.نتایج تحقیقات نشان می دهد كه حدود دو سوم زمان آزاد جوانان ایرانی به شیوه های غیر فعال اوقات فراغت اختصاص دارد. ۸/۶۲ درصد جوانان زمان اوقات فراغت خود را در درون خانه، در تنهایی و به صورت فردی می گذرانند و ۳/۵۲ درصد فعالیت فراغتی خود را فاقد هیجان و تحرك می دانند.از نظر تعداد واحدهای تفریحی در سطح كشور نیز از مجموع ۲۹۶۶ واحد گزارش شده، ۸۶ درصد آنها پارك عمومی ، ۹ درصد پارك جنگلی ، ۵/۳ درصد شهربازی و ۵/۱ درصد دیگر شامل واحدهایی نظیر باغ وحش ، باغ گیاه شناسی و باغ سنتی است. این آمارها در حالی ارائه شده اند كه همه بخوبی می دانیم پارك های عمومی و جنگلی عمدتا محل تجمع بیكاران، ولگردان، معتادان و بی خانمان هاست. یعنی كسانی كه یا خود بزهكارند یا به راحتی می توانند زمینه ورود جوانان به باندهای بزهكاری را فراهم كنند.آمارها نشان می دهد كه در سال ۸۲ بیش از ۲۷۰ مجرم در پارك های تهران دستگیر شده اند.سایر یافته های طرح آمارگیری فرهنگی جامع كشور در سال ۸۲ نشان می دهد كه ۶۷ درصد كل واحدهای تفریحی كشور از نظر حقوقی عمومی غیردولتی هستند، یعنی بیش از ۵۰ درصد سرمایه آنها به یك یا چند مورد از موارد زیر تعلق داشته است: شهرداری ها و شركت های وابسته، بنیاد مستضعفان و جانبازان، هلال احمر، كمیته امداد امام خمینی (ره)، بنیاد شهید انقلاب اسلامی، بنیاد مسكن انقلاب اسلامی، كمیته ملی المپیك ایران، بنیاد ۱۵ خرداد، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان تامین اجتماعی، آستان قدس رضوی و بانك ها.همچنین از نظر تجهیزات نیز ۵/۱۲ درصد كل واحدهای تفریحی، دارای تجهیزات بازی و سرگرمی ویژه كودكان گزارش شده اند كه ۷۳ درصد این تجهیزات مكانیكی بوده اند.
نگاهی ساده به این آمارها نشان می دهد كه برخلاف تلاش های صورت گرفته در سالهای گذشته برای ساماندهی اوقات فراغت جوانان، هنوز نه تنها فضا و تجهیزات و امكانات كافی برای بهره مندی همه جوانان وجود ندارد، حتی اطلاع رسانی و تبلیغات مناسبی نیز در این زمینه صورت نگرفته، به طوری كه ۵/۵۶ درصد جوانان، سازمان های مسئول اوقات فراغت را نمی شناسند و ۸/۶۵ درصد جوانان از این برنامه ها استفاده نكرده اند و این نشان دهنده آن است كه ساماندهی اوقات فراغت جوانان عزم راسخ تر مسئولان را می طلبد، به طوری كه با توسعه واحدها و امكانات و تسهیل دسترسی و بهره مندی از تمام مراكز تفریحی و برنامه ریزی بر اساس نیازها و خواسته های جوانان، از سوق یافتن آنها به سوی اعمال مجرمانه پیشگیری كند.با فرا رسیدن فصل گرما و تعطیل شدن فضاهای آموزشی ، هزاران جوان و نوجوان به دنبال راه حلی برای طی كردن اوقات فراغت خود هستند. در این میان بیش از ۷۵ درصد جوانان در اوقات فراغت خود به تماشای ویدئو و CD پرداخته و در این خصوص فیلم های سینمایی و موسیقی را به سایر برنامه ها ترجیح می دهند.دكتر گلچین، عضو هیات علمی دانشگاه با وجود آنكه معتقد است این اصطلاح جرم زایی، فنی نیست ، هر فرصت كنترل نشده ای كه به معنای نظارت كمتر باشد و امكان و اختیاری كه میزان نظارت و كنترل، مطابق آن نباشد و فضای لازم را برای سوق یابی گروه های سنی نوجوان و جوان به سوی جرم فراهم و نوع خاصی از كژروی در آن حیطه به اجرا درآورد را اوقات فراغت جرمزا می داند، اما در این میان آنچه كه فرد را به سوی بروز اعمال و رفتارهای مجرمانه سوق می دهد از بینش این جامعه شناس، عامل كنترل اجتماعی است؛ به طوری كه رفتاری كه ناقض رفتارها و هنجارهای پذیرفته شده جامعه است ، نتیجه ای از میزان آزادی و كنترل فردی است كه خویشتن افراد با آن مواجه است و اگر میزان آزادی و كنترلی كه نسبت به فرد اعمال می شود، یعنی فضایی كه در آن دو عامل میزان كنترل و اختیاراتی كه او در این فضا دارا است، تناسب های لازم را نداشته باشد، میزان تعلقات فرد در قالب Attachment یا همان اتصالات و پیوندهایی كه با جامعه و تعهدات و باورها و اعتقاداتش دارد، كمرنگ می شود و تحت تاثیر مشغولیت ها و سرگرمی های جدید، بسته به اینكه باورهای درونی همسو با جامعه و یا ناهمسو باشد، برای بروز رفتارهای هنجار یا ناهنجار آمادگی های لازم را كسب می كند. وی با تاكید بر اینكه همه سرگرمی های امروزه نسل جوان فی نفسه جرم زا نیست، افزود: تحقیقات نشان داده است كه در برخی افراد مثل كسانی كه زیاد كتاب می خوانند، یعنی تفریحاتشان از نوع فرهنگی است، احتمال بروز كژروی ها خیلی كمتر از آن دسته از افرادی است كه بازی های رایانه ای تمام اوقاتشان را پر كرده است. با این اوصاف به نظر می رسد كه اگر شهرداری ها و دیگر سازمان های متولی بحث ساخت و ساز، به این موضوع توجه مضاعفی كرده و فضا و ابزاری متناسب با جوانان و نوجوانان طراحی كنند، آن هم در شرایطی كه دسترسی به آن آسان باشد، می توان امیدوار بود كه طراحی شهری بتواندبه كاهش جرم كمك كند.

منبع : روزنامه همشهری