یكی از اهداف اصلی ترمیم دندانها بازسازی زیبایی آنها میباشد؛ به نحوی كه اطرافیان بیمار با دقت معمولی قادر به تشخیص دندان ترمیم شده نباشند. پیشرفتهای شگفتانگیزی هم كه در زمینه درمانهای زیبایی در ابعاد تكنیك و مواد حاصل شده است همه با هدف تأمین هر چه بیشتر رضایت بیماران از نظر ظاهر و كیفیت ترمیمها میباشد. گروه وسیعی از مواد ترمیمی همرنگ را رزینهای كامپوزیتی به خود اختصاص داده است. نگاهی گذرا به تاریخچه ساخت و تكامل رزینها و بررسی تغییراتی كه در دیدگاه كلنیسینها، از باب مسائل تكینیكی ترمیم حاصل شده است، ما را با ابعاد وسیع زمینههای تحقیقی در درمانهای زیبایی آشنا میسازد. ویژگیهای فیزیكی، شیمیایی و مكانیكی كامپوزیتها، همواره یكی از زمینههای تحقیق در رشته ترمیمی بوده است و مطالعات زیادی با هدف اعتلای خواص این مواد انجام شده است. واضح است با چشمپوشی از ضعف مواد در واقع قابلیتها و تواناییهای كلینیسین را بدون جهت زیر سؤال بردهایم. با توجه به این كه یكی از اهداف اصلی استفاده از كامپوزیتها، تأمین زیبایی دندان است و با در نظر گرفتن این كه از دیرباز مسأله تغییر رنگ كامپوزیت به دلایل مختلف مطرح بوده و ابعاد مختلف این مسأله و در بعضی موارد روشهای كاهش آن مورد تحقیق قرار گرفته است، به نظر میرسد كه مطالعه و بررسی بر روی میزان تغییر رنگ كامپوزیت IDM (خودسخت، نورسخت)، كه اخیراً عرضه شده است، میتواند تا حدودی چشمانداز موفقیت آن را در كلینیك روشن سازد. با این هدف تحقیق حاضر بر اساس استانداردهای ۴۰۴۹، ۷۴۹۱، ISO ۴۸۹۲-۲طراحی و به انجام رسید. روش بررسی كامپوزیتهای نوری و خودسخت IDM (ایدهآل ماكو) و كامپوزیت نوری Definite و خودسخت Degufill با Shade یكسان از محصولات كارخانه دگوسا با كد مربوطه در جدول شماره ۱مشخص شده است. كامپوزیتها از نوع هایبرید هستند و میزان فیلر آنها حدود ۷۸ تا ۸۰% وزنی است. كامپوزیت Definite دارای ماتریكسOrganically Modified Ceromer (Ormocer) است كه درواقع یك سرامیك پلیسایلوكسان با Silicon- Oxyen- Chains است. از هر كامپوزیت ۵ دیسك به قطر ۱۷ و ضخامت ۶/۰ میلیمتر در سه گروه «الف»، «ب» و «ج» تهیه شد. ابتدا رنگ تمام نمونهها محاسبه و ثبت شد؛ سپس گروههای مختلف تحت شرایط زیر قرار گرفتند: نمونههای گروه «الف» (كنترل) به مدت یك هفته در محیط تاریك و دمای۳۷ درجه سانتیگراد نگهداری شدند؛ در انتها مجدداً رنگ آنها اندازهگیری شد. نمونههای گروه «ب» به وسیله یك فویل آلومینیوم پوشیده شدند و به مدت ۲۴ ساعت با دمای۳۷ درجه سانتیگراد در دستگاه زنوتست در معرض رطوبت ۱۰۰% قرار گرفتند؛ سپس به مدت ۶ روز در تاریكی نگهداری شدند؛ مجدداً در انتها رنگ آنها اندازهگیری شد. نمونههای گروه «ج» به مدت ۲۴ ساعت در معرض رطوبت ۱۰۰% و منبع نوری زنون در دستگاه زنوتست قرار گرفتند؛ سپس به مدت ۶ روز در تاریكی و دمای ۳۷ درجه سانتیگراد حفظ شدند و در پایان رنگ آنها اندازهگیری شد. دستگاهی كه نمونهها در آن تحت شرایط Accelerated Aging قرار میگرفتند, زنوتست (Xenotest) و دارای مشخصات زیر بود: § دارای منبع تابش شبیه به نور روز (Day Light) و لامپ زنون § دمای رنگ ۵۰۰۰ تا ۷۰۰۰ درجه كلوین و درخشانی ۱۵۰۰۰۰ لوكس فیلتر لامپ زنون باعث میشود تا ۹۰% پرتوهای نوری بالاتر از ۳۷۰ نانومتر و كمتر از ۱% پرتوهای زیر ۳۰۰ نانومتر از آن عبور كند. در این شرایط توزیع انرژی طیفی لامپ زنون شبیه نور خورشید و در محدوده نور مرئی است. وجود فیلتر باعث میشود تا توزیع انرژی طیفی نزدیك به نور روز و شبیه آنچه كه در CIE (متد A) بهكار میرود, از لامپ زنون خارج شود (۱،۲). دستگاه اندازهگیری رنگ اسپكتروفتومتر Data Flash بود. نتایج اندازهگیری رنگ در سیستم ۱۹۷۶ CIE گزارش شده است و تفاوت رنگ DE)) با استفاده از سیستم CIE L*a* b* محاسبه شده است. جدول شماره ۱- مواد مورد استفاده كد نوع كامپوزیت DSDLISIL كامپوزیت خود سخت دگوفیلكامپوزیت نور سختDefiniteكامپوزیت خود سخت IDMكامپوزیت نور سخت IDM یافتهها جدول شماره ۲ متوسط ابعاد سهگانه رنگ نمونهها را قبل از Aging و جدول شماره ۳ متوسط مقادیر L*a* b* را برای هر چهار كامپوزیت در سه گروه تاریكی، رطوبت ۱۰۰% و نور+ رطوبت ۱۰۰% نشان میدهد؛ همچنین بررسی تغییرات L*a* b* پس از Aging در سه گروه «الف»، «ب» و «ج» در جدول شماره ۴ آمده است. محاسبات آماری دادهها با استفاده از آنالیز واریانس یك و دو طرفه انجام گرفت. ۱- تغییر رنگ مربوط به كامپوزیت DS، DL و IL در شرایط الف,ب و ج قابل توجه بود (۰۵/۰P<). ۲- تغییر رنگ مربوط به كامپوزیت IS در شرایط الف, ب و ج قابل توجه نبود (۰۵/۰P>). ۳- نتیجه مقایسه دو كامپوزیت DS و DL نشانگر قابل توجهبودن میزان اختلاف رنگ در شرایط مختلف Aging بود (۰۵/۰P<). ۴- نتیجه مقایسه دو كامپوزیت IS و IL نشانگر قابل توجهبودن میزان تغییر رنگ در شرایط مختلف بود. ۵- در خصوص مقایسه میزان تغییر رنگ بر روی كامپوزیتهای IS و DS به لحاظ آماری نمیتوان اظهار نظر كرد. ۶- نتیجه مقایسه كامپوزیتهای DL و IL نشان داد كه میزان تغییر رنگ بسیار قابل ملاحظه است. تصویر شماره ۱ بیانگر مقایسه چهار نوع كامپوزیت از نظر میزان تفاوت DE در شرایط مورد مطالعه میباشد.بحث پدیده رنگ بسیار پیچیده است و دارای ابعاد مختلفی در مورد مشاهدهگر و جسم مشاهدهشده میباشد. در ترمیم دندانهای قدامی مسأله تطابق رنگ از اهمیت زیادی برخوردار است. تلاش برای تطابق رنگ ترمیم و دندان در دو بعد مطرح است. در كلینیك به وسیله نمونههای راهنمای رنگ، رنگ مورد نظر انتخاب میشود. راهنمای رنگ، نور محیط، قدرت تشخیص چشم دندانپزشك و تنوع رنگی ماده ترمیمی از عوامل مؤثر در این مرحله هستند؛ اما عرصه وسیعتر كنترل تطابق یا دوام رنگ, نحوه ساخت ماده در كارخانه است. در واقع ثبات یا تغییر رنگ ماده در طی سرویسدهی در محیط دهان، وابسته به این مرحله است. ترمیمهای كامپوزیتی در محیط دهان تغییر رنگ پیدا میكنند؛ اما مسأله مهم محدوده این تغییر رنگ است كه قاعدتاً باید در حدی باشد كه به وسیله چشم قابل تشخیص نباشد. مطالعات متعددی در زمینه ثبات رنگ كامپوزیت انجام شده است (۸,۷,۶,۵,۴,۳(؛ در مطالعات متعددی نیز اثر محیطهای مختلف از جمله نور UV، آب، قهوه، چای، سیگار، نور خورشید و حرارت بر رنگ كامپوزیت بررسی شده است (۱۲,۱۱,۱۰,۹,۸,۷). هدف از انجام این تحقیق بررسی میزان تغییر رنگ در كامپوزیت نوری و خودسخت IDM (ایدهآل ماكو) بود كه در این مقاله به اختصار IL و IS نامیده شده است و به منظور مقایسه از دو كامپوزیت Definite (نوری) و دگوفیل (خودسخت) ساخت كارخانه دگوسا استفاده شده است كه با كد DL و DS در تحقیق مطرح شده است. در مجموع پس از Aging میزان روشنایی در محیطهای سهگانه الف, ب و ج به جز یك مورد (IL در محیط ج) كاهش داشت. تغییر رنگ تمام كامپوزیتها در محور آبی، زرد به سمت آبی و در محور قرمز، سبز به جز یك مورد (DL در محیط ب) به سمت قرمز بود. میزان تغییر رنگ روی محور آبی– زرد (b) بیشتر از محور قرمز– سبز (a) بود. بیشترین تغییر رنگ مربوط به كامپوزیت IL (۵۲/۱۹ = DE) بود. با توجه به مطالعات انجام شده میزان DE كمتر از ۱ Perceptible و تا ۳/۳ قابل قبول و بیشتر از این محدوده غیرقابل قبول اطلاق میگردد؛ البته تفاوت رنگ قابل مشاهده در كلینیك در محدوده ۷/۲ ± ۸/۶ میباشد. بین سه محیط الف, ب و ج محیط «ج» بیشترین تأثیر را بر روی رنگ كامپوزیتها داشت؛ به طوریكه تغییر رنگ ایجاد شده در كامپوزیت IL در این محیط به وسیله مشاهدهگر به وضوح قابل تشخیص بود. تصویر شماره ۱– مقایسه چهار نوع كامپوزیت از نظر میزان تفاوت DE در شرایط مورد مطالعه جدول شماره ۲- متوسط ابعاد رنگ در نمونهها قبل از آزمایش (۱۹۷۶ CIE) L* a* b* نمونه ۲۸۱/۸۷ ۵۸۸/۱ ۳۳۱/۲۴ DS ۱۵۷/۹۰ ۵۵۷/۲- ۶۵/۱۹ DL ۵۷۸/۹۰ ۷۱۸/۰- ۸۸۳/۱۶ IS ۱۱۴/۸۵ ۸۹۳/۰- ۹۷۸/۲۴ IL جدول شماره ۳- متوسط تغییرات شاخصهای رنگ برای انواع كامپوزیت در گروههای مختلف &#۹۱۶;E &#۹۱۶;b &#۹۱۶;a &#۹۱۶;L تغییر رنگشرایط و نوع كامپوزیت ۷۴/۱ ۷۲/۰- ۰۲/۰ ۵۲/۱- DS بدون نور ۸۶/۱ ۰۴/۱- ۳/۰ ۵۲/۱- DL ۲۴/۲ ۴۶/۰- ۳۶/۰ ۱۴/۲- IS ۵۶/۱ ۶۷/۰- ۱/۰ ۳/۱- IL ۵۵/۳- ۳- ۲۱/۰ ۷۸/۱- DS نور + رطوبت ۲۱/۷ ۶/۶- ۱ ۷۱/۲- DL ۹۵/۲ ۸۷/۱- ۲۱/۱ ۷۸/۱- IS ۵۲/۱۹ ۳۸/۱۹- ۱۶/۲ ۷/۰ IL ۰۶/۳- ۰۵/۲- ۱۸/۰ ۲/۲- DS رطوبت ۳ ۲۶/۲- ۸۴/۰ ۶۶/۱- DL ۶۸/۲ ۲۶/۱- ۶۶/۰ ۲۲/۲- IS ۴۳/۷ ۰۷/۷- ۸۵/۰ ۷۸/۱- IL جدول شماره ۴- بررسی تغییرات L*b*a* كامپوزیتهای DS, DL, IS, IL بعد از Aging در شرایط آزمایش كامپوزیتIL كامپوزیت IS كامپوزیتDL كامپوزیتDS شرایط كاهش ۳/۱ واحد در روشنایی ۱/۰ واحد تغییر مثبت در محور قرمز- سبز و ۶۷/۰ واحد تغییر منفی در محور زرد- آبی كاهش ۱۴/۲ واحد در روشنایی ۳۶/۰ واحد تغییر مثبت در محور قرمز- سبز و ۴۶/۰ واحد تغییر منفی در محور زرد- آبی كاهش ۵۲/۱ واحد در روشنایی ۳/۰ واحد تغییر مثبت در محور قرمز- سبز و ۰۴/۱ واحد تغییر منفی در محور زرد- آبی كاهش ۵۲/۱ واحد در روشنایی ۰۲/۰ واحد تغییر مثبت در محور قرمز- سبز و ۷۲/۰ واحد تغییر منفی در محور زرد- آبی تاریكی افزایش ۷/۰ واحد در روشنایی ۱۶/۲ واحد تغییر مثبت در محور قرمز- سبز و ۳۸/۱۹ واحد تغییر منفی در محور زرد- آبی كاهش ۷۸/۱ واحد در روشنایی ۲۱/۱ واحد تغییر مثبت در محور قرمز- سبز و ۸۷/۱ واحد تغییر منفی در محور زرد- آبی كاهش ۷۱/۲ واحد در روشنایی ۱ واحد تغییر مثبت در محور قرمز- سبز و ۶/۶ واحد تغییر منفی در محور زرد- آبی كاهش ۷۸/۱ واحد در روشنایی ۲۱/۰ واحد تغییر مثبت در محور قرمز- سبز و ۳ واحد تغییر منفی در محور زرد- آبی نور+رطوبت كاهش ۷۸/۱ واحد در روشنایی ۸۵/۰ واحد تغییر مثبت در محور قرمز- سبز و ۰۷/۰۷واحد تغییر منفی در محور زرد- آبی كاهش ۲۲/۲ واحد در روشنایی ۶۶/۰ واحد تغییر مثبت در محور قرمز- سبز و ۲۶/۱ واحد تغییر منفی در محور زرد- آبی كاهش ۶۶/۱ واحد در روشنایی ۸۴/۰ واحد تغییر منفی در محور قرمز- سبز و ۲۶/۲ واحد تغییر منفی در محور زرد- آبی كاهش ۲/۲ واحد در روشنایی ۱۸/۰ واحد تغییر مثبت در محور قرمز- سبز و ۰۵/۲ واحد تغییر منفی در محور زرد- آبی رطوبت بر اساس مطالعات انجام شده بسیاری از اجزای تشكیلدهنده كامپوزیت از جمله Initiator، Activator و خود ماتریكس رزینی در معرض تغییر رنگ هستند (۱۶,۱۵,۱۱,۹). نوع آمین به كار رفته نقشی اساسی در ثبات رنگ كامپوزیت در محیط مرطوب و نور دارد (۱). هرچه میزان هیدروفوبیتی رزین كمتر باشد، جذب آب و مواد رنگی محلول در آب بیشتر میشود و در نهایت ثبات رنگ كاهش مییابد (۲۲). تغییر رنگ كامپوزیت در محیطهای مرطوب و نور به علل مختلفی از جمله اكسیداسیون تسریعكننده آمینی و گروههای متاكریلات Unreacted روی میدهد (۲۰,۱۹,۱۸). همه عوامل فوق به علاوه وجود یا عدم وجود مواد جاذب UV و آغازگر نوری (كامفوروكینون) میتوانند عامل تغییر رنگ داخلی كامپوزیت باشند. تغییر چشمگیری كه در كامپوزیت IL مشاهده شد، میتواند ناشی از معضلات و پیچیدگیهای فنی ساخت كامپوزیت باشد. به این عوامل, دریافت مواد نامرغوب اولیه، حد ناكافی پلیمریزاسیون و عدم رعایت نسبت صحیح آغازگر و تسریعكننده را نیز میتوان افزود (۲۱). بدیهی است تغییر رنگ گزارش شده در شرایط Aging خاصی بوده است كه مواد رنگی موجود در دهان در محیط وجود نداشت؛ لذا قابل پیشبینی است كه در محیط دهان با وجود مواد مختلف رنگی تغییر رنگ متفاوت باشد. با توجه به اینكه هدف از ساخت كامپوزیت ارائه یك ترمیم زیبا و بادوام است، در صورت تداوم عرضه اینگونه محصولات، كنترل دقیق فنی و علمی در تمام مراحل سفارش، بستهبندی، نگهداری و عرضه آن الزامی است و با توجه به این كه میزان تغییر رنگ كامپوزیت نوری (IL)IDM بسیار بیشتر از حد قابل قبول بوده است (۵۲/۱۹ = DE)، لازم است نسبت به رفع علت و بهبود كیفیت این كامپوزیت اقدام شود؛ در غیر این صورت توصیه میشود از كاربرد كلینیكی آن خودداری شود. نتیجهگیری § پس از Aging, تمام كامپوزیتها به جز یك مورد تاریكتر شدند. § تغییر رنگ در محور آبی– زرد (b) بیشتر از قرمز– سبز (a) بود. § در مجموع تغییر رنگ بیشتر به سمت قرمز– آبی بود. § میزان DE درمورد كامپوزیت IDM نوری (IL) بسیار بیشتر از حد قابل قبول بود. § كامپوزیت Definite (نوری) كه دارای ماتریكس Ormocer بود، نسبت به كامپوزیت دگوفیل (خودسخت) دارای تغییر رنگ بیشتری بود؛ ولی میزان این تغییر بنا به نظر برخی از محققین از لحاظ كلینیكی قابل قبول است. § تغییر رنگ IDM خودسخت، كمتر از نورسخت بود و در محدوده قابل قبول قرار میگیرد. § تغییر رنگ كامپوزیت IDM نورسخت به طور معنیداری بیش از تمام گروههای دیگر بود.منابع: ۱-
International Standard (ISO): ۲: ۴۸۹۲. Plastics- methods of exposure to laboratory light sources Part- ۲: Xenon- Arc Sources. ۱۹۹۴. ۲- International Standard (ISO): ۷۴۹۱. Dental materials- determination of co lour stability of dental materials. ۱۹۹۸. ۳- Powers JM, Fan PL, Raptis CN. Color Stability of new composite restorative material under accelerated aging. J Dent Res ۱۹۸۰; ۵۹(۱۲): ۲۰۷۱-۷۴. ۴- Peutzfeldt A, Asmussen E. Color Stability of three composite resins used in the inlay/onlay technique. Scand J Dent Res ۱۹۹۰; ۹۸: ۲۵۷-۶۰. ۵- Khokhar ZN, Razzoog ME, Yaman P. Color stability of restorative resins. Quintessence Int ۱۹۹۱; ۲۲: ۷۳۳-۳۷. ۶- Powers. JM, Dennison JB. Color stability of restorative resins under accelerated aging. J Dent Res ۱۹۷۸; ۵۷(۱۱-۱۲): ۹۶۴-۷۰. ۷- Douglas WH, Craig RG. Resistance to extrinsic stains by hydrophobic composite resin systems. J Dent Res ۱۹۸۲; ۶۱(۱): ۴۱-۴۳. ۸- Chung Moon UM, Ruyter E. Staining of resin based veneering materials with coffee and tea. Quintessence Int ۱۹۹۱; ۲۲: ۳۷۷-۸۶. ۹- Asmussen E. Factors affecting the color stability of restorative resins. Acta Odontol Scand ۱۹۸۳; ۴۱: ۱۱-۱۸. ۱۰- Lombardi RE. The principles of visual perception and their clinical application to denture esthetics. J Prosthet Dent ۱۹۷۳; ۲۹: ۳۵۸-۸۲. ۱۱- Wot Wozniak JB, Moser E,Willis BA. Ultraviolet light color stability of composite resins. J Prosthet Dent ۱۹۸۵; ۵۳: ۲۰۴-۸. ۱۲- Power JM, Dennison JB, Lepeak PJ. Parameters that affect the color of direct restorative resins. J Dent Res ۱۹۷۸; ۵۷(۹-۱۰): ۸۷۶-۸۰. ۱۳- Kim HS, Chung Moon UM. Color difference between resin composite and shade guides. Quintessence Int ۱۹۹۶; ۲۷: ۵۵۹-۶۷. ۱۴- Swift EJ, Hammel SA, Lund PS. Color metric evaluation of Vita shade resin composites.Int J Prosthet ۱۹۹۴; ۷: ۳۵۶-۶۱. ۱۵- German HS, Schwartz ML, Phillips RW, Moore BK. Properties of microfilled composite resins as influenced by filler content. J Dent Res ۱۹۸۵; ۶۴(۲): ۱۵۵-۶۰. ۱۶- Bowen RL, Argentar H, Washington DC. Diminishing discoloration in methacrylate accelerator. J Am Dent Assoc ۱۹۶۷; ۷۵: ۹۱۸-۲۲. ۱۷- Bowen RL, Argentar H. Amine accelerators for methacrylate resin systems. J Dent Res ۱۹۸۱; ۵۰(۴): ۹۲۳-۲۸. ۱۸- Craig RG. Chemistry, composition and properties of composite resins. Dent Clin North Am ۱۹۸۱; ۲۵(۲): ۲۱۹-۲۳۷. ۱۹- Hondrum SO. The storage stability of dental composite resins, seven-year results. Gen Dent ۱۹۹۷ Jul-Aug; ۳۸۲-۸۸. ۲۰- Yannikakis SA, Zissis AJ, Polyzois GL. Color stability of provisional resin restorative materials. J Prosthet Dent ۱۹۹۸; ۸۰:۵۳۳-۳۹. ۲۱- Pearson GI, Longman CM. Water sorption and solubility of resin based materials following inadequate polymerization by a visible light curing system. J Oral Rehabil ۱۹۸۰; ۲۶: ۵۷-۶۱. ۲۲- Burrow MF, Makinson OF. Color-change in light-cured resins exposed to daylight. Quintessence Int ۱۹۹۱; ۲۲: ۴۴۷-۵۲
دكتر مریم قوام- دكتر محسن پور حقیقی- مهندس مهناز محمدی
استادیار گروه آموزشی ترمیمی دانشكده دندانپزشكی دانشگاه علوم پزشكی و خدمات بهداشتی درمانی تهران دستیار گروه آموزشی ترمیمی دانشكده دندانپزشكی دانشگاه علوم پزشكی و خدمات بهداشتی درمانی تهران ***عضو هیأت علمی پژوهشكده صنایع رنگ
