هورمون درمانی در پوکی استخوان

تمام درمانهایی كه امروزه برای پوكی استخوان استفاده میشود عمل خود را با جلوگیری از از دست دادن استخوان انجام می‌دهند. این درمانها خطر بروز شكستگی‌ها را كاهش می‌دهند اما نمی‌توانند پوكی استخوان را درمان كنند. وقتی پوكی استخوان ایجاد میشود نمیتـوان با هیچ درمانی آن را معالجه نمود اما می‌توان از بدتر شدن آن جلوگیری كرد.بنابراین بهتر است هرچه زودتر ان را در افراد تشخیص داد و از پیشرفت آن ممانعت نمود. با جلوگیری از پیشرفت پوكی استخوان، می‌توان از شكستگی‌های بعدی جلوگیری نمود. هیچ فرد مبتلا به پوكی استخوانی نباید از درمان خودداری نماید.
درمان طولانی مدت:
داروهایی كه در پیشگیری از از دست دادن استخوان بكار می‌روند خیلی آرام اثر می‌كنند و اهمیت دارد كه بدانیم آنها در مشكلات فعلی، بخصوص درد بیمار دارای اثرات سریعی نیستند. بعلاوه، همین كه شكستگی ستون فقرات ایجاد شد، شكل مهره‌های تغییر یافته را نمی‌توان مثل قبل و بصورت طبیعی درآورد. بنابراین اگر در شكل ستون فقرات خمیدگی‌هایی ایجاد شد، نمی‌توان آن را با درمان دارویی معالجه نمود. تمام درمانهایی كه برای پوكی استخوان وجود دارد را باید به مدت چندین سال مصرف نمود و از آنجایی كه هیچ اثر آشكاری بر روی علایم و نشانه‌های بیماری ندارد، گاهی اوقات ممكن است بیمار وسوسه شود كه مصرف آنها را متوقف نماید یا اینكه فقط گاه و بیگاه از آنها استفاده كند. از این وسوسه باید شدیداً جلوگیری شود زیرا برای رسیدن به یك اثر كامل در كاهش از دست دادن استخوان و جلوگیری از شكستگی‌ها، درمان طولانی مدت باید انجام پذیرد.
براساس نوع درمان، بسیاری از پزشكان هر یك یا دو سال توصیه می‌كنند كه بیمار، اسكن استخوان انجام دهد تا مشخص شود كه آیا درمان دارویی موثر واقع شده است یا خیر.
هورمون درمانی:
هورمون درمانی یا اصطلاحاً درمان جایگزینی هورمونی (HRT) به مدت چندین سال است كه برای جلوگیری از دست دادن استخوان بكار برده میشود. تحقیقات نشان داده است كه این روش درمانی با جلوگیری از دست دادن استخوان در طی و بعد از یائسگی باعث كاهش شكستگی‌های مچ دست، گردن استخوان ران و ستون فقرات خانمها شده است. گرچه از این روش بیشتر در خانمها در سنین حدود یائسگی استفاده میشود اما استفاده از آن در خانمهای مسن‌تر و در سنین ۶۰ یا ۷۰ سالگی هم مفید میباشد.
هورمون درمانی چیست؟
درمان جایگزینی هورمونی (HRT) یا هورمون درمانی عبارتست از تجویز هورمون استروژن به تنهایی یا با تركیب با هورمون پروژسترون. هر دو هورمون استروژن و پروژسترون از تخمدانها ترشح میشوند و مقدار آنها در هنگام یائسگی كاهش می‌یابد.
گرچه تجویز فقط هورمون استروژن به تنهایی برای درمان علایم و نشانه‌های دوره یائسگی و پیشگیری از مشكلات آن مثل پوكی استخوان و بیماری قلبی موثر میباشد، اما باعث افزایش جزیی احتمال سرطان آندومتر رحم می‌گردد. به همین دلیل برای حداقل ۱۲ روز از هر دوره ماهانه، هورمون پروژسترون هم به هورمون استروژن اضافه می‌گردد.اضافه كردن هورمون پروژسترون از رشد دیواره رحم كه به علت تجویز استروژن ایجاد میشود و ممكن است باعث پیدایش سرطان شود جلوگیری می‌كند. این لزوماً بدان معنی نیست كه یك خونریزی ماهانه ایجاد شود. بنابراین معمولاً هر دو هورمون را برای خانمهای یائسه تجویز می‌كنند مگر اینكه خانمی رحمش را از طریق جراحی درآورده باشد كه در آن صورت فقط تجویز هورمون استروژن كافی خواهد بود.
هورمون استروژن كه در این موارد استفاده میشود برخلاف آن هورمون استروژنی كه در قرصهای ضدبارداری وجود دارد، از نوع طبیعی میباشد و مصنوعی نیست. اما هورمون پروژسترون طبیعی چون مصرف آن از طریق خوراكی مشكل است و عوارض جانبی زیادی دارد، از نوع مصنوعی‌اش استفاده می‌گردد.در هنگام هورمون درمانی معمولاً پروژسترون به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز از دوره ۲۸ روزه ماهانه داده میشود و استروژن هم برای ۲۱ یا ۲۸ روز تجویز می‌گردد (معمولاً ۲۸ روز)، با اینحال در بعضی تركیبها، هر دو هورمون در تمام طول دوره داده میشود تا از بروز خونریزی جلوگیری شود.
عوارض جانبی كوتاه مدت:
بعضی از خانمها در چند ماه اولی كه از هورمون درمانی می‌گذرد دچار بعضی از عوارض جانبی آن میشوند، اما این عوارض جانبی زیاد جدی نیستند.مشكل عمده‌ای كه بعضی از خانمهایی كه تحت هورمون درمانی قرار می‌گیرند به آن دچار میشوند از سرگیری دوباره خونریزی‌های ماهانه است، بخصوص در خانمهای مسن‌تری كه به مدت چند سال این خونریزیها متوقف شده بود. بسیاری از خانمها به خاطر این موضوع، هورمون درمانی را كنار می‌گذارند. با اینحال، هورمون درمانی تركیبی با دو هورمون استروژن و پروژسترون و مصرف دارویی به نام تیبولون (Tibolon) از این نوع خونریزی ماهانه جلوگیری می‌كند، گرچه ۳۰ درصد خانمهایی كه از این تركیب استفاده می‌كنند در چند ماه اول دچار خونریزیهای غیرمنظمی میشوند.
سایر عوارض جانبی هورمون درمانی عبارتند از:
حساس شدن پستانها، احساس ورم یا پف كردن، احتباس مایعات، تهوع، استفراغ، سردرد، سوءهاضمه و بروز خلق و خوی متغیر.
این عوارض در چند ماه اول هورمون درمانی بیشتر دیده میشوند و پس ز آن بتدریج از بین می‌روند.
خطرات و مزایای هورمون درمانی در درازمدت:
وقتی به مدت طولانی از هورمون درمانی استفاده میشود هم مزایا و هم خطراتی بخاطر این درمان وجود دارد. این مزایا و خطرات هنوز در دست تحقیق هستند و اهمیت دارد بدانیم كه هنوز بسیاری از پاسخهای ما بدون جواب مانده است. با اینحال اطلاعات بسیاری امروزه در دسترس است كه می‌توانید در مورد آنها قبل از شروع هورمون درمانی با پزشك خود مشورت نمایید.بیماری قلبی:
مهمترین مزایای هورمون درمانی، اثر آن بر روی عروق كرونری قلب می‌باشد كه مشكلات این عروق، مهمترین علت مرگ و میر در خانمهای یائسه میباشد.
تحقیقات دانشمندان نشان داده است كه هورمون درمانی سبب كاهش خطرات وقوع حمله قلبی می‌گردد و باعث كاهش ۵۰ درصد این موارد میشود. هنوز مشخص نشده است كه چه مدت درمان با هورمون می‌تواند باعث پیدایش این اثرات حفاظتی برای قلب شود. بعضی از این اثرات مفید در گردش خون خیلی سریع ایجاد میشوند. در حالیكه برای ایجاد بعضی دیگر از اثرات مفید آن، به سالها زمان نیاز است. سوال مهم دیگری كه هنوز دانشمندان به جواب آن نرسیده‌اند این است كه آیا این اثرات مفید بعد از توقف هورمون درمانی هم باقی می‌مانند یا خیر.
سكته مغزی:
گرچه بعضی تحقیقات نشان داده است كه هورمون درمانی طولانی مدت می‌تواند از بروز سكته مغزی جلوگیری كند اما مدارك قوی مانند آن چیزی كه در مورد بیماری قلبی به دست آمده، در این مورد پیدا نشده است.
بیماری آلزایمر:
بیماری آلزایمر یك بیماری ناراحت كننده و نسبتاً شایعی است كه باعث زوال عقل می‌گردد. در تحقیقی كه اخیراً انجام شده، دیده شده كه خانمهایی كه از هورمون درمانی استفاده كرده‌اند نسبت به بقیه خانمها كمتر دچار بیماری آلزایمر شده‌اند.
سرطان آندومتر (مخاط رحم):
همانطور كه قبلاً هم گفته شد، خانمهایی كه از استروژن به تنهایی در هورمون درمانی استفاده می‌كنند بیشتر به سرطان آندومتر دچار می‌شوند. با اینحال مصرف همزمان دو هورمون پروژسترون و استروژن از این خطر می‌كاهد.
سرطان پستان:
در اكثر تحقیقات دانشمندان دیده شده است كه خانمهایی كه از هورمون درمانی استفاده می‌كنند بیشتر در خطر ابتلا به سرطان پستان می‌باشند. این مقدار افزایش خطر حدود ۳۰ درصد می‌باشد. شواهد موجود نشان می‌دهد كه این افزایش خطر برای خانمهایی كه از استروژن به تنهایی یا از استروژن به همراه پروژسترون استفاده می‌كنند به یك اندازه میباشد. در بیشتر تحقیقات، این افزایش خطر ابتلاء به سرطان پستان بعد از ۵ تا ۱۰ سال كه از هورمون درمانی گذشت خود را نشان می‌دهد.
بطور تعجب انگیزی دیده شده است كه خانمها تا هنگامی كه هورمون درمانی می‌كنند این افزایش خطر ابتلاء به سرطان پستان وجود دارد و وقتی كه هورمون درمانی متوقف می‌گردد، خطر ابتلاء به سرطان پستان هم مانند سایر افراد میشود.
ترمبوز وریدی:
ترومبوز وریدی به حالتی گفته میشود كه یك لخته خون در ورید (بخصوص ورید پاها) تشكیل میشود و سپس این لخته خون به سمت ریه‌ها رفته و باعث آمبولی ریوی میشود. چندین سال است كه دیده شده خانمهایی كه از قرصهای ضدبارداری استفاده می‌كنند بیشتر به این وضعیت دچار میشوند، اما در تحقیقاتی كه انجام شده، این خطر در افرادی كه از هورمون درمانی استفاده می‌كنند یا وجود ندارد و یا خیلی جزئی افزایش یافته است.
زمانی كه باید هورمون درمانی را شروع كنیم
اگر شما دچار پوكی استخوان هستید هیچگاه برای شروع هورمون درمانی، خیلی زود یا خیلی دیر نیست. بعضی از خانمهای دچار پوكی استخوان، قبل از یائسگی اقدام به هورمون درمانی می‌كنند و از آن طرف هم بعضی از خانمها در سنین ۷۰ یا ۸۰ سالگی برای درمان خود شروع به هورمون درمانی می‌كنند. خانمهایی كه قبل از دوران یائسگی هستند و از هورمون درمانی استفاده می‌كنند باید آگاه باشند كه هورمون درمانی در جلوگیری از بارداری موثر نیست و اگر می‌خواهند كه از بارداری هم جلوگیری كنند بهتر است بجای هورمون درمانی از داروهای ضدبارداری استفاده كنند.
استفاده از هورمون درمانی در خانمهای مسن‌تر (كسانی كه ۱۰ سال از زمان یائسگی آنها گذشته است) كه دچار پوكی استخوان هستند احتمالاً به علت عوارض جانبی بیشتر آن كاهش می‌یابد زیرا از سایر درمانهای غیرهورمونی در این موارد استفاده میشود.
با این وجود بعضی از خانمهای سالخورده كه دچار پوكی استخوان هستند بعلت اثرات مفید بیشتر هورمون درمانی نسبت به سایر درمانها از آن استفاده می‌كنند.
مدت از هورمون درمانی استفاده كنیم
جواب این سوال خیلی مشكل است! اگر شما می‌خواهید كه از شكستگی استخوانهایتان به علت پوكی استخوان در بقیه عمرتان جلوگیری كنید باید از هورمون درمانی تا آخر عمرتان استفاده كنید. گرچه تحقیقات بیشتری لازم است كه انجام شود اما به نظر می‌رسد كه مزایای هورمون درمانی بعد از چند سال كه از توقف آن در یك فرد می‌گذرد كم كم از بین می‌رود و استخوانها همانند سایر افرادی كه از این درمان استفاده نكرده‌اند شروع به از دست رفتن می‌كنند.
گرچه بعضی از پزشكان به بیماران خود توصیه می‌كنند كه تا آخر عمر از هورمون درمانی استفاده كنند اما بعضی دیگر از پزشكان بعلت نگرانی از افزایش خط ابتلاء به سرطان پستان ممكن است به بیمارانشان توصیه كنند كه بعد از ۵ تا ۱۰ سال هورمون درمانی را متوقف نمایند و سپس در صورت نیاز درمان غیرهورمونی را شروع كنند. به خانمهایی كه دچار یائسگی زودهنگام در سنین پایین شده‌اند توصیه می‌گردد كه حداقل تا سنین یائسگی طبیعی یعنی حدود ۵۰ سالگی از هورمون درمانی استفاده كنند.
افرادی باید از هورمون درمانی پرهیز كنند
چند مورد خاص وجود دارد كه باید در آنها از هورمون درمانی جلوگیری شود. در خانمهای دچار سرطان پستان و سرطان آندومتر (مخاط رحم)، هورمون استروژن ممكن است پیشرفت بیماری را تشدید كند، بنابراین اینگونه افراد نباید از هورمون درمانی استفاده كنند.
اگر خانمی پس از یائسگی دچار خونریزی نامشخصی از مهبل است باید تا هنگامیكه علت آن مشخص نشده و درمان نشده است از انجام هورمون درمانی پرهیز نماید. در خانمهای حامله نیز باید از هورمون درمانی خودداری شود. در خانمهای دچار ملانومای بدخیم (خال‌های سرطانی) هورمون درمانی گاهی اوقات می‌تواند باعث بدتر شدن بیماری شود، بنابراین این افراد نیز نباید از هورمون درمانی استفاده كنند.
مواردی كه نباید از هورمون درمانی استفاده شود:
- حاملگی و شیردادن
- سرطان پستان یا رحم
- خونریزیهای تشخیص داده نشده از مهبل
- ملانوم بدخیم (سرطان پوست)
در بعضی شرایط می‌توان از هورمون درمانی با احتیاط استفاده نمود به شرطی كه سایر درمانهای موثر در دسترس نباشند. وضعیتهایی كه فرد را مستعد ابتلاء به ترومبوز وریدی می‌كند مانند چاقی، عدم تحرك، اختلالات لخته شدن خون، فلبیت (التهاب وریدها) و سابقه قلبی ترومبوز وریدی ممكن است باعث افزایش خطر ایجاد ترومبوز وریدی در هورمون درمانی شود. بعضی از بیماریهای مخصوص زنان بویژه آندومترویوز (التهاب دیواره رحم) و فیبرویید (توده‌ای غیربدخیم در رحم) ممكن است در هورمون درمانی بدتر شوند. گاهی اوقات كنترل فشارخون در زمان هورمون درمانی بسیار مشكل می‌گردد. در بیماران دچار بیماری شدید كبدی، هورمون درمانی ممكن است باعث بدتر شدن عملكرد كبد شده و نیز می‌تواند سنگ‌سازی در كیسه صفرا را تشدید نماید.
مواردی كه می‌توان با احتیاط هورمون درمانی كرد:
- آندومتریوز
- فیبروئید
- التهاب وریدها(فلبیت)
- بیماری شدید كبدی
- میگرن
ارزیابی مزایا و خطرات:
تصمیم به اینكه آیا از هورمون درمانی استفاده كنیم‌ یا نه، می‌تواند بسیار مشكل باشد و بستگی به عوامل متعددی دارد. اگر از هورمون درمانی برای رفع مشكلات ناشی از یائسگی استفاده میشود، مدت دو یا سه سال درمان كافی خواهد بود. اگر برای جلوگیری از پوكی استخوان اقدام به هورمون درانی میشود باید مدت طولانی‌تری از آن استفاده گردد و سنجش مزایا و خطرات آن در بین افراد مختلف متفاوت است كه هر كسی باید در این موارد با پزشك خود مشورت نماید. گرچه بطور كلی مزایای هورمون درمانی بیشتر از خطرات آن است، اما ترس از بروز سرطان پستان باعث میشود كه آنها مایل نباشند بیش از پنج سال از هورمون درمانی استفاده كنند و بعد از این مدت به سمت درمانهای غیرهورمونی می‌روند تا از پوكی استخوان جلوگیری نمایند. با اینحال عده‌ای هم هستند كه با وجود خطر بروز سرطان پستان، هورمون درمانی را تا آخر عمر ادامه می‌دهند و از مزایای پیشگیری از پوكی استخوان و جلوگیری از بروز بیماری قلبی آن بهره‌مند میشوند.
سابقه خانوادگی:
خانمهایی كه سابقه وجود سرطان پستان در یكی از افراد خانواده خود را دارند اغلب از اثرات هورمون درمانی نگران هستند. سرطان پستان یك بیماری شایع است و بنابراین غیرمعمول نیست كه یك نفر از خویشاوندان هر كسی به این وضعیت دچار شده باشد، اما این بدان معنی نیست كه خانمهایی كه چنین خویشاوندانی دارند در صورت هورمون درمانی نسبت به سایر خانمها بیشتر به سرطان پستان مبتلا میشوند. گرچه اگر یك سابقه قوی از ابتلاء سرطان پستان در خانواده وجود داشته باشد و چند نفر از خویشاوندان دچار سرطان پستان شده باشند، باید قبل از شروع به هورمون درمانی با یك متخصص در این مورد مشورت شود.
دیابت (مرض قند) و صرع:
هورمون درمانی اثرات زیادی بر روی قند خون ندارد و افراد دیابتی می‌توانند بدون هیچ خطری از آن استفاده نمایند. همچنین دلیلی وجود ندارد كه افراد دچار بیماری صرع نتوانند از هورمون درمانی استفاده كنند، گرچه بعضی از داروهای ضدصرع ممكن است باعث افزایش نیاز به مقدار هورمونهای تجویزی بشود.
جراحی و هورمون درمانی:
در بین پزشكان در مورد اینكه آیا در هنگام یك عمل جراحی باید هورمون درمانی متوقف شود یا نه، اختلاف نظر وجود دارد. بعضی از پزشكان معتقدند كه توقف هورمون درمانی لزومی ندارد، در حالیكه بعضی دیگر عقیده دارند كه چند هفته قبل و بعد از عمل جراحی نباید از هورمون درمانی استفاده شود. تصمیم در این موارد بستگی به نوع عمل جراحی و وجود عوامل خطر پیدایش ترومبوز وریدی در بیمار دارد.

منبع : پایگاه الکترونیکی خدمات پزشکی ایران