روشهای اندازه‌گیری توده استخوان

چندین روش مختلف برای اندازه‌گیری توده استخوانی وجود دارد اما بیشترین روشی كه مورد استفاده قرار می‌گیرد روش DXA یا جذب دوگانه اشعه ایكس میباشد. با این روش، اندازه توده استخوانی در گردن استخوان ران، ستون فقرات، مچ دست یا تمام اسكلت بدن سنجیده میشود واغلب به آن اسكن استخوان گفته میشود. ارزشی كه برای توده استخوانی بوسیله اندازه‌گیری تولید می‌گردد را اصطلاحاً تراكم معدنی استخوان یا BMD می‌نامند و نام كلی كه برای آزمایشهای اندازه‌گیری تراكم استخوان بكار می‌رود تراكم سنجی استخوان یا دانزیتومتری استخوان میباشد. جدیدترین دستگاه اسكن استخوان میتواند این اندازه‌گیری‌ها را در عرض فقط چند دقیقه انجام دهد در حالیكه دستگاههای قدیمی‌تر این كار را در عرض ۲۰ یا ۳۰ دقیقه انجام می‌دادند. گرچه از اشعه ایكس برای اندازه‌گیری استفاده میشود اما مقدار اشعه‌ای كه بكار می‌رود بسیار جزئی میباشد و ضرری ندارد. بنابراین می‌توان از آن حتی در كودكان و خانمهای حامله هم در صورت نیاز استفاده نمود بدون اینكه خطری متوجه آنها باشد.
برای اندازه گیری توده استخوان توسط اسكن استخوان، شخص باید روی یك تخت دراز بكشد. وقتی توده استخوانی در ستون فقرات اندازه‌گیری میشود، یك بالش مربع شكل در زیر رانها گذاشته میشود (این كار برای مستقیم شدن قسمت پایینی ستون فقرات تا جای ممكن صورت می‌پذیرد). یك میله نازك فلزی بر روی محلی كه قرار است انداه گیری شود بالا و پایین می‌رود و بر خلاف سایر دستگاههای اسكن، در اینجا هیچگونه تونلی وجود ندارد كه بیمار به داخل آن برود. هیچ نیازی نیست كه لباسها درآورده شود، گرچه لباسهایی كه دارای اشیاء یا تكمه‌های فلزی هستند باید قبل از انجام اسكن درآورده شوند. همچنین هیچ تزریقی در این آزمایش انجام نمی‌گیرد.
روش دیگری كه بوسیله آن می‌توان توده استخوانی را اندازه‌گیری نمود،‌استفاده از اولتراسوند (سونوگرافی) است كه به آن BUA گفته میشود. از این روش معمولاً برای استخوان پاشنه پا استفاده میشود.
محدودیت‌های اشعه ایكس:
برای تشخیص شكستگی‌ها در پوكی استخوا معمولاً از اشعه ایكس استفاده میشود. با این حال، در تعیین كاهش توده استخوانی خیلی سودمند نیستند زیرا تراكم استخوان در یك دستگاه اشعه ایكس، بستگی به تعدادی عوامل تكنیكی خود اشعه ایكس و نیز مقدار واقعی استخوان دارد.
اینطور گفته میشود كه كاهش توده استخوانی فقط وقتی می‌تواند به خوبی دیده شود كه استخوانها نیمی از تراكم طبیعی خود را داشته
باشند! بنابراین استخوانهای نازك در یك
رادیوگرافی را باید جدی درنظر گرفت، اما كاهش توده استخوانی را اغلب نمی‌توان در یك عكس رادیوگرافی ساده تشخیص داد.
در حال حاضر، رادیوگرافی با اشعه ایكس تنها روشی است كه برای تشخیص شكستگی‌های ستون فقرات بطور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند. گرچه دستگاههای جدید DXA می‌توانند تصاویر بسیار واضحی از ستون فقرات بگیرند و ممكن است در نهایت از آنها برای تشخیص شكستگی‌های ستون فقرات استفاده شود. یك مزیت مهم این روش آن است كه مقدار اشعه ایكسی كه در روش DXA بكار می‌رود بسیار كمتر از دستگاههای رادیوگرافی معمولی است.
آزمایش خون و ادرار:
با انجام آزمایش خون و ادرار نمی‌توان پوكی استخوان را تشخیص داد، اما از این آزمایشها می‌توان برای تشخیص بیماریهایی مثل بیماری پركاری تیروئید، بیماری كبدی، میلوما (سرطان مغز استخوان) استفاده كرد كه این بیماریها همراه با كاهش توده استخوانی هستند. آزمایشهای خون و ادرار برای اندازه‌گیری انهدام و ساختن استخوان می‌تواند برای اندازه‌گیری سرعت از بین رفتن استخوان استفاده شود، اما این یك روش تحقیقاتی است و در كلینیكها معمولاً استفاده نمیشود زیرا به اندازه كافی دقیق نیستند.
بیماریابی پوكی استخوان:
در حال حاضر، تراكم سنجی استخوان دقیق‌ترین راه برای تشخیص پوكی استخوان میباشد. سوالی كه امروزه زیاد پرسیده میشود این است كه آیا تمام خانمها بعد از یائسگی باید تحت اندازه‌گیری تراكم استخوان قرار بگیرند.
گرچه امروزه متخصصین عقیده دارند كه این كار برای همه افراد ضرورتی ندارد اما شاید در آینده عقیده آنها عوض شود. اما بهرحال باید افرادی كه احتمل زیادی دارد كه به پوكی استخوان مبتلا شوند را تحت آزمایش قرار داد، این افراد شامل كسانی كه تحت درمان با داروهای استروئیدی (كورتون‌دار) قرار گرفته‌اند، خانمهای دچار آمنوره و خانمهایی كه به یائسگی زودهنگام دچار شده‌اند، میباشد. این افراد باید تحت آزمایش تراكم سنجی استخوان قرار بگیرند تا مشخص شود كه آیا باید تحت درمان قرار بگیرند یا خیر.
اندازه‌گیری تراكم استخوان همچنین در افرادی كه علایم پوكی استخوان را دارند انجام میشود، مثلاً در افرادی كه قدشان كوتاه‌تر شده یا در رادیوگرافی دیده شده كه استخوانشان نازك شده است. در افرادی كه قبلاً دچار یك یا چند شكستگی شده‌اند از این آزمایش استفاده میشود تا مشخص گردد كه آیا آن شكستگی‌ها
به علت پوكی استخوان بوده یا خیر.

منبع : پایگاه الکترونیکی خدمات پزشکی ایران