پوکی استخوان چیست؟

«برای استخوان خود خرج کنید تا دچار اولین شکستگی نشوید». این شعار سال ۲۰۰۳ سازمان بهداشت جهانی WHO است.سازمان مذکور همچنین سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ را دهه استخوان و مفاصل تعیین کرده است.این اقدام سازمان بهداشت جهانی بیانگر آثار و تبعات ویرانگر و خطرزای این بیماری است که عنوان اپیدمی خاموش قرن را نیز به خود گرفته است.به گفته کارشناسان ، در حال حاضر قریب به ۷ میلیون نفر در کشور به پوکی استخوان مبتلا هستند که این بیماری سالانه با تحمیل هزینه های هنگفت درمان به دولت و خانواده های مبتلایان ، موجبات مرگ یا از کار افتادگی می شود و خروج تعداد کثیری از چرخه زنگی مادی و سالم فراهم می آورد.گزارش ها حاکی است که در سال ۱۹۹۶، هزینه درمان ۵/۱میلیون مورد شکستگی ناشی از بیماری پوکی استخوان در امریکا، بالغ بر ۱۴ میلیارد دلار بوده است که این رقم برای سال ۲۰۱۵ با ۵/۲ میلیون شکستگی ، به میزان ۶۰میلیارد دلار تخمین زده می شود.این در حالی است که در کشور ما هزینه های اینچنینی در سیاهه و برآوردهای مالی و اقتصادی مورد توجه قرار نمی گیرد. ***پوکی استخوان چیست؟ ***پوکی استخوان (osteoporosis) به معنی پوک شدن یا نازک شدن استخوان ها به هر علتی است و در بیشتر افراد سالخورده دیده می شود.از دست رفتن استخوان ها با افزایش سن یک پدیده کلی است ، اما وقتی توده استخوانی به حدی مقدارش کم می شود که احتمال بروز شکستگی ایجاد می شود، یک بیماری به حساب می آید.این شکستگی ها، علامت بارز پوکی استخوان هستند و بخصوص در استخوان های مچ دست ، ستون فقرات و استخوان فوقانی ران دیده می شوند.خطر بروز شکستگی استخوان بر اثر پوکی استخوان با افزایش سن زیاد می شود. گرچه پوکی استخوان در خانمهای سالخورده خیلی شایع است ، اما این بیماری می تواند مردان را هم گرفتار سازد و در هر سنی از کودکی تا بزرگسالی هم رخ دهد.فراوانی پوکی استخوان در نقاط مختلف جهان فرق می کند و در اروپای غربی و امریکا شایع تر است ؛ افراد سفید اروپایی و نیز آسیایی ها را هم نسبت به سیاه پوستان بیشتر گرفتار می سازد.طی ۵۰ سال گذشته با پیشرفت بهداشت ، مردم جهان طول عمر بیشتری پیدا کرده اند و در نتیجه تعداد افراد سالخورده افزایش یافته است.به همین علت تعداد شکستگی های استخوان بر اثر پوکی استخوان هم بیش از دو برابر شده است. این شکستگی ها یک علت مهم مرگ در افراد سالخورده است و ۱۵ تا ۲۰ درصد کسانی که دچار شکستگی استخوان فوقانی ران می شوند، طی ۶ ماه می میرند.هزینه ای که صرف درمان شکستگی های ایجاد شده به علت پوکی استخوان می شود، همان طور که قبلا اشاره شد بسیار زیاد است و هر ساله میلیاردها دلار در این موارد صرف می شود که با افزایش تعداد افراد سالخورده این مبالغ نیز افزایش می یابند. ***چه کسانی دچار پوکی استخوان می شوند؟ ***هر کس ممکن است دچار پوکی استخوان شود، اما بعضی افراد نسبت به دیگران بیشتر در خطر ابتلا به این بیماری هستند. در هر شخصی ، بروز پوکی استخوان بستگی به عواملی مثل سن ، جنس و نژاد دارد.یک خانم سالخورده نسبت به یک مرد جوان بیشتر در خطر ابتلا به این بیماری است و یک سیاهپوست آفریقایی نسبت به یک آسیایی یا اروپایی کمتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارد.عوامل ژنتیکی و وراثتی در تعیین حداکثر توده استخوانی موثر هستند و همچنین ممکن است در سرعت از دست دادن استخوان به علت افزایش سن هم نقش داشته باشند.عوامل ژنتیکی: از آنجا که پوکی استخوان بسیار شایع است ، بسیاری از افراد اثرات این بیماری را در یک یا چند نفر از خویشاوندان خود می بینند و نگران این هستند که آنها هم ممکن است این بیماری را به ارث ببرند.پوکی استخوان مشکلی است که در نتیجه افزایش سن ایجاد می شود، اما بعضی از افراد را بیشتر از سایرین مبتلا می کند. هیچ تردیدی وجود ندارد که عوامل ژنتیکی در ایجاد این بیماری دخیل هستند، اما این عوامل در ایجاد این بیماری زیاد قوی نیستند. ***عوامل خطرزا ***بیماری های زیر و درمان های آنها باعث افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوان می شوند:یائسگی زودهنگام: یائسگی به زمانی گفته می شود که عادات ماهانه یک خانم متوقف می شود که معمولا در سنین حدود ۵۰ سالگی این امر اتفاق می افتد.به یائسگی قبل از این سن ، خواه به علت طبیعی یا در نتیجه برداشتن تخمدان ها، رادیوتراپی یا شیمی درمانی برای سرطان ها، یائسگی زودهنگام گفته می شود.خانمهایی که یائسگی زودهنگام دارند یا کسانی که به هر علتی دچار کمبود استروژن شده اند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان هستند.آمنوره: آمنوره یا فقدان عادات ماهانه قبل از یائسگی ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود. این وضعیت در خانمهای مبتلا به بی اشتهایی های عصبی و نیز در خانمهای لاغری که تمرینات ورزشی شدید می کنند مثل ورزشکاران حرفه ای یا ژیمناست ها بسیار شایع است.همچنین در خانمهایی که دچار بیماری های مزمن مثل بیماری کبدی یا التهاب روده ها هستند، آمنوره دیده می شود. در آمنوره ، هورمون جنسی استروژن کاهش می یابد که عامل خطر برای بروز پوکی استخوان است.استروئید درمانی: استروئید یا کورتون درمانی معمولا به صورت قرصهای پردنیزولون در بسیاری از بیماری ها تجویز می شود که این بیماری ها شامل بیماری های رماتیسمی ، بیماری های ریوی ، التهاب روده ها و بعضی از انواع سرطان ها هستند.متاسفانه با وجود این که داروهای کورتون دار در درمان این بیماری ها بسیار موثر هستند، اما آنها ممکن است باعث از دست دادن سریع استخوان و ایجاد پوکی شوند.هنوز کاملا مشخص نشده است که مصرف چه مقدار از این دارو می تواند باعث این وضعیت شود، اما اعتقاد بر این است که مصرف روزانه ۵ میلی گرم یا کمتر احتمال کمی دارد که ایجاد پوکی استخوان کند.اما مصرف کوتاه مدت این داروها پوکی استخوان ایجاد نمی کند. کرمها و پمادهای کورتون دار مثل بتامتازون ، هیدروکورتیزون و تریامسینولون و نیز تزریق داخل مفصلی کورتون مثلا به مفصل زانو یا شانه هم باعث پوکی استخوان نمی شوند.بیماری های تیروئید: پرکاری تیروئید اگر به اندازه کافی درمان نشود، می تواند منجر به از دست دادن استخوان و در نتیجه پوکی استخوان شود.همچنین در موارد کم کاری تیروئید، در صورت استفاده بیش از اندازه از هورمون تیروئید همین اثر ممکن است ایجاد شود؛ بنابراین خانمهایی که از قرصهای تیروئید استفاده می کنند باید با انجام آزمایش های منظم خون از میزان هورمون تیروئید خونشان باخبر باشند.سابقه قبلی شکستگی استخوان: افرادی که دچار یک یا چند شکستگی استخوان بر اثر پوکی استخوان شده اند، احتمال زیادی دارد که در آینده نیز به شکستگی های دیگری مبتلا شوند.دلیل این وضعیت روشن نیست اما ممکن است به علت ساختمان شکننده استخوان آنها باشد.سایر بیماری ها: بیماری های دیگری نیز وجود دارند که می توانند پوکی استخوان ایجاد کنند. این بیماری ها شامل بیماری کبدی مزمن ، نارسایی کلیه ها و التهاب روده ها می شوند.عوامل خطر مرتبط با نحوه زندگی بسیاری از جنبه های زندگی روزانه می تواند روی استخوان ها اثر بگذارد که گرچه اثر این عوامل روی استخوان و ایجاد شکستگی به طور کلی کمتر از عوامل خطری هستند که قبلا شرح داده شد، اما از این نظر که می توان این عوامل را اصلاح نمود و خطر پوکی استخوان را کاهش داد، اهمیت دارند:عدم فعالیت بدنی/ رژیم غذایی/ الکل/ سیگار کشیدن
***تشخیص پوکی استخوان ***
از آنجا که بیماری پوکی استخوان قابل پیشگیری است ، تشخیص هرچه سریع تر آن در افراد، بسیار حائز اهمیت است.در عمل این بدان معنی است که قبل از بروز شکستگی ، کاهش توده استخوانی را تشخیص دهیم. تا همین اواخر، این امر ممکن نبود؛ اما امروزه راههایی وجود دارد که به وسیله آنها می توانیم مقدار استخوان را در افراد اندازه بگیریم.اندازه گیری توده استخوانی معمولا در قسمتهایی از اسکلت بدن انجام می شود که احتمال شکستگی در آنها بیشتر است ؛ یعنی مچ دست ، ستون فقرات و استخوان فوقانی ران. اندازه گیری توده استخوانی اطلاعاتی در مورد احتمال بروز شکستگی می دهد.همان گونه که اندازه گیری فشار خون اغلب برای پیش بینی خطر بروز سکته مغزی انجام می شود یا اندازه گیری سطح کلسترول خون برای پیش بینی احتمال بروز بیماری قلبی صورت می گیرد، بنابراین اندازه گیری توده استخوانی هم برای ارزیابی احتمال بروز شکستگی انجام می شود. آزمایش خون و ادرار با انجام آزمایش خون و ادرار نمی توان پوکی استخوان را تشخیص داد. اما با اندازه گیری انهدام و ساختن استخوان می تواند برای اندازه گیری سرعت از بین رفتن استخوان استفاده شود. این یک روش تحقیقاتی است و در کلینیک ها معمولا استفاده نمی شود، زیرا به اندازه کافی دقیق نیستند.***بیماریابی پوکی استخوان ***
در حال حاضر، تراکم سنجی استخوان دقیق ترین راه برای تشخیص پوکی استخوان است. سوالی که امروزه زیاد پرسیده می شود این است که آیا تمام خانمها بعد از یائسگی باید آزمایش اندازه گیری تراکم استخوان بدهند؟گرچه امروزه متخصصان عقیده دارند این کار برای همه افراد ضرورتی ندارد، اما شاید در آینده عقیده آنها عوض شود.به هر حال باید افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند تحت آزمایش قرار بگیرند؛ ازجمله کسانی که تحت درمان با داروهای کورتون دار قرار گرفته اند، خانمهای دچار آمنوره و خانمهایی که به یائسگی زودهنگام دچار شده اند.این افراد باید حتما تحت آزمایش تراکم سنجی استخوان قرار بگیرند تا مشخص شود آیا باید تحت درمان باشند یا خیر. اندازه گیری تراکم استخوان همچنین در افرادی که علایم پوکی استخوان را دارند انجام می شود، مثلا در افرادی که قدشان کوتاهتر شده یا در رادیوگرافی دیده شده که استخوانشان نازک شده است.در افرادی که قبلا دچار یک یا چند شکستگی شده اند نیز از این آزمایش استفاده می شود تا مشخص شود آیا آن شکستگی ها به علت پوکی استخوان بوده یا خیر.

***درمان پوکی استخوان ***
گرچه هنوز هیچ درمانی برای بازگرداندن اثرات سوئ پوکی استخوان وجود ندارد، اما می توان کارهای زیادی کرد تا سرعت از دست دادن استخوان در آینده کاهش یابد و به حداقل برسد.درمان پوکی استخوان شامل تسکین درد، بهبود حرکت و فعالیت و کمک به کنار آمدن با اثرات روانی اجتماعی بیماری می شود و از کاهش بیشتر استخوان تا خطر بروز شکستگی در آینده جلوگیری می کند.دانستن این که اقداماتی وجود دارد که آنها می توانند با انجام آنها باعث بهبود وضعیت شوند مثل تمرینات ورزشی ، تغییر در رژیم غذایی و جلوگیری از زمین خوردن و سقوط به این بیماران کمک می کند احساس غلبه بر بیماری و کنترل خودشان داشته باشند و شانس بهبودی خود را بیشتر کنند.همچنین بسیاری از بیماران صحبت کردن با سایر بیماران دچار پوکی استخوان رامفید تشخیص می دهند و متوجه می شوند که تنها آنها بیمار نیستند و افراد دیگری هم از این بیماری رنج می برند.کنترل درد: درد در پوکی استخوان خیلی متغیر است. بعضی افراد دارای درد مزمن شدیدی هستند، در حالی که بعضی دیگر فقط یک درد جزیی دارند.دردی که به دنبال شکستگی استخوان فوقانی ران یا مچ دست ایجاد می شود معمولا بعد از عمل جراحی بسرعت تسکین می یابد گرچه ممکن است مصرف داروهای مسکن برای مدتی ادامه یابد.در بیمارانی که بعد از شکستگی مچ دست دچار آلگودیستروفی می شوند، فیزیوتراپی ممکن است باعث تسکین درد شده و حرکت دست را بهبود بخشد. در موارد شدید از روشی به نام سمپاتکتومی می توان استفاده کرد که در حقیقت بی حس کردن اعصابی است که آن منطقه از دست را عصب دهی می کند. قرصهای مسکن درد: همین که درد کاهش پیدا کرد، استفاده از مسکنهایی مثل استامینوفن ، استامینوفن کدئین ، بروفن ، دیکلوفناک یا پیروکسیکام برای تسکین درد کافی خواهد بود. افراد به داروهای مسکن واکنش های مختلفی نشان می دهند، بنابراین اگر یک نوع داروی مسکن برای شما زیاد موثر نیست ، می توانید داروی دیگری را امتحان کنید.فیزیوتراپی: فیزیوتراپی عبارت است از درمان علایم بیماری به وسیله حرکات و تمرینات خاص که در کنترل و درمان پوکی استخوان از اهمیت بالایی برخوردار است و برای تسکین درد و بهبود تحرک و فعالیت استفاده می شود.در بیماران دچار شکستگی ستون فقرات ، عضلات اطراف ستون فقرات اغلب به علت درد دچار اسپاسم و گرفتگی می شوند و در نتیجه خودشان بیشتر باعث تشدید درد می شوند.بنابراین تسکین این گرفتگی عضلات با استفاده از فیزیوتراپی ملایم می تواند به کاهش درد کمک زیادی کند. از هیدروتراپی (تمرین آرام در آب گرم) نیز می توان برای تسکین اسپاسم و گرفتگی عضلات استفاده کرد.کنترل رژیم غذایی: یک رژیم غذایی حاوی کلسیم زیاد می تواند به سلامت و قوی شدن استخوان ها کمک کند. لبنیات حاوی مقادیر زیادی کلسیم هستند و افرادی که از لبنیات استفاده نمی کنند باید برای رساندن کلسیم به بدنشان از قرصها و مکمل های کلسیم دار استفاده نمایند.از کاهش شدید وزن باید خودداری شود چون این کار باعث کاهش حداکثر توده استخوانی خواهد شد.کلسیم: یک رژیم غذایی متعادل برای سلامت استخوان ها بسیار اهمیت دارد. بخصوص مصرف کلسیم کافی به رسیدن به یک حداکثر توده استخوانی خوب کمک کرده و همچنین باعث کاهش از دست دادن استخوان در سن های بالاتر می شود.گرچه بسیاری از غذاها حاوی کلسیم هستند، اما تمام آنها بعد از خورده شدن ، کلسیم زیادی در بدن آزاد نمی کنند. بهترین منبع کلسیم ، لبنیات مثل شیر و پنیر و تخم مرغ هستند.اثرات کاهش شدید وزن: لاغر شدن شدید دارای اثرات مضری روی استخوان هاست. بیماران دچار بی اشتهایی عصبی ، اغلب حتی هنگامی که جوان هستند دچار پوکی استخوان شدید می شوند وگرچه مقداری از این از دست دادن استخوان آنها مربوط به آمنوره است ، اما کاهش وزن آنها علت اصلی این از دست دادن استخوان است.بی اشتهایی عصبی اغلب هنگام نوجوانی و بلوغ ایجاد می شود، یعنی هنگامی که اسکلت بدن در حال رشد است. از دست دادن استخوان در این مرحله منجر به کاهش حداکثر توده استخوانی شده و خطر بروز پوکی استخوان را بشدت افزایش می دهد.برعکس افرادی که دارای وزن بیش از حد هستند، توده استخوانی زیادی دارند، اما این بدان معنی نیست که چاق شدن افراد را تشویق کنیم ؛ زیرا چاقی روی سلامت افراد اثرات زیانباری می گذارد.بهترین کار این است که با توجه به قد، به یک وزن مناسب دست پیدا کنیم. بیمارانی که از پوکی استخوان رنج می برند و افرادی که وزن کمتر از معمول دارند، باید در صورت امکان افزایش وزن دهند و به وزن طبیعی برسند.رژیم غذایی خاص: غیر از مصرف مقادیر زیاد کلسیم ، رژیمهای غذایی خاصی برای بیماران دچار پوکی استخوان توصیه نمی شود.در واقع مصرف مقادیر زیاد پروتئین که به صورت گوشت مصرف می کنیم ، ممکن است باعث از دست دادن کلسیم از بدن شود. با این حال ، گیاهخوارانی که از مصرف لبنیات خودداری می کنند، باید از قرصها و مکملهای کلسیمی استفاده کنند.مصرف ویتامین ها: کمبود ویتامین D در افراد سالخورده شایع است و می تواند باعث از دست دادن استخوان شود. افرادی که زیاد در خانه هستند و کمتر بیرون می روند تا با نور خورشید مواجه شوند ممکن است کمبود ویتامین D ایجاد شود.معمولا در رژیم غذایی افراد ویتامین D وجود دارد، اما منبع اصلی ویتامین D ماهی های چرب است که مردم کمتر آنها را به طور منظم مصرف می کنند.لبنیات حاوی مقادیر کمی ویتامین D هستند. مقدار نیاز روزانه توصیه شده ۴۰۰ واحد بین المللی IU است ، اما برای افراد سالخورده این مقدار ۸۰۰ واحد IU است.این مقدار ویتامین کاملا بی خطر بوده و هیچ گونه عوارض جانبی ندارد.تمرینات ورزشی: تمرینات ورزشی به غیر از این که برای سلامت استخوان ها مفید است ، برای سلامت کلی بدن نیز سودمند است.فعالیت کم و بی حرکتی منجر به از دست رفتن سریع استخوان ها می شود، در حالی که انجام تمرینات ورزشی بخصوص در هنگام کودکی و نوجوانی می تواند باعث افزایش توده استخوانی شود.به طور کلی بهتر است به اندازه متوسط، تمرینات ورزشی انجام دهیم و روزی نیم ساعت پیاده روی کنیم.سیگار نکشیدن: سیگار کشیدن از هر نظر برای سلامت مضر است و استخوان ها هم در این امر مستثنا نیستند. همچنین شواهد نشان می دهد بعضی درمان هایی که برای پوکی استخوان انجام می شود، در افراد سیگاری کمتر تاثیر دارد.جلوگیری از زمین خوردن و سقوط: در محیط اطراف ما موارد زیادی وجود دارد که خطر زمین خوردن و سقوط را در افراد افزایش می دهد و شما فقط با دانستن نکاتی ساده می توانید از زمین خوردن جلوگیری کنید.برای افرادی که مشکل تعادل دارند، استفاده از یک عصا می تواند کمک کننده باشد، بخصوص در خارج از خانه.مراجعه به پزشک: اگر نگران هستید که ممکن است دچار پوکی استخوان باشید یا بیماری خاصی دارید که زمینه را برای ایجاد پوکی استخوان در آینده آماده می کند، می توانید به پزشک مراجعه کنید و این نگرانی را با او در میان بگذارید.پوکی استخوان هر چه سریع تر تشخیص داده شود، نتایج بعدی بهتر خواهند بود.

منبع : پایگاه الکترونیکی خدمات پزشکی ایران