وقتی سگ بلای جان آدم می شود

در ایران از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۳ به دنبال شیوع روزافزون هاری در تهران طرح مبارزه با بیماری هاری و از بین بردن سگ های ولگرد به اجرا درآمد. در سال ۱۳۶۷ تهران عاری از این بیماری شد. در آذرماه ۱۳۷۹ یك نمونه گربه هار در شمال تهران تشخیص داده شد. از آن زمان تاكنون موارد مثبت دیگری نیز تایید شده است. با توجه به این كه این بیماری در سراسر كشور پراكنده است باید اقدامات كنترل و رسیدگی جهت پیشگیری در كلیه استان ها به اجرا گذاشته شود. در كشور ما اولین مركز درمان ضدهاری در سال ۱۳۰۲ شمسی در انستیتو پاستور ایران افتتاح شد. به تدریج مراكز دیگری در استان ها و شهرستان های دیگر ایجاد شدند. در تهران مراكز دیگری در نواحی شهرری، شمال، شمیرانات، شرق و غرب دایر شده است.هم اكنون در كل كشور سیصد مركز درمانی ضدهاری وجود دارد. دكتر سوسن سیمانی معاون بخش تحقیقات مركز رفرنس هاری WHO، عضو هیات علمی انستیتو پاستور ایران در گفت وگویی كه در این زمینه انجام شده می گوید: «بیماری هاری از قدیم در ایران وجود داشته و هم اكنون یكی از معضلات بهداشتی كشور است. به دو شكل اهلی و وحشی دیده می شود. بیشترین موارد آلودگی در نشخواركنندگان و سگ است. به نحوی كه در ایران نواحی جنگلی شمال كشور و كرانه دریای خزر (روباه و شغال) و در نواحی كوهستانی غرب كشور (گرگ ها) در انتقال و انتشار بیماری نقش دارند. اما در ایران سگ نقش عمده در انتقال این بیماری دارد. چنان كه طبق گزارشات نوددرصد گزیدگی ها در كشور توسط سگ های ولگرد صورت گرفته است. خوشبختانه در كشور ما عامل بیماری هاری در خفاش مشاهده نشده است. در حالی كه خفاش در آمریكا، كانادا و برخی از كشورهای اروپایی عامل بسیاری از موارد هاری انسانی بوده است.»هاری از بیماری های مشترك انسان و حیوان است. در این بیماری مرگ انسان یا حیوان مبتلا حتمی است. هاری از بیماری های حاد ویروسی است كه سیستم اعصاب مركزی را درگیر می كند. عامل بیماری، ویروس هاری است كه نوعی «رابدو ویروس» از جنس «لیزا ویروس» است. حیوانات خونگرم سگ، گربه، روباه، شغال و گرگ، می توانند ناقل بیماری به انسان باشند. این بیماری از دوران بسیار قدیم در تمام دنیا به ویژه خاورمیانه وجود داشته است. به جز چند كشور نظیر ژاپن و انگلستان تاكنون به عنوان یكی از معضلات مهم بهداشتی در اكثر نقاط دنیا باقی مانده است. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی سالانه ده میلیون نفر در دنیا به دنبال گازگرفتگی حیوانات مشكوك به هاری تحت درمان قرار می گیرند و حدود پنجاه هزار نفر به دلیل عدم آگاهی از عواقب بیماری هیچ گونه درمانی انجام نداده و در نتیجه تاخیر یا نقص در انجام درمان می میرند.
• مخزن بیماری
براساس پراكندگی های جغرافیایی حیوانات مختلفی منبع بیماری هاری هستند. در ایران گرگ ها منبع اصلی هاری هستند ولی در اكثریت موارد بیماری به وسیله سگ، گربه و روباه به انسان منتقل می شود. «تمامی پستانداران به ویروس هاری حساس اند. ولی انسان نسبت به برخی از حیوانات مقاومت بیشتری دارد. طبق مطالعه ای در ایران فقط ۴۰ درصد افرادی كه به وسیله حیوانات هار گزیده شده بودند مبتلا به بیماری شدند.»
• راه انتقال
راه طبیعی و معمول انتقال بیماری از طریق گاز گرفتن است ولی گزارشاتی در راستای انتقال این بیماری از طریق استنشاق هوای آلوده به ویروس هاری، خراش ناشی از پنجه آلوده به بزاق حیوان هار و یا از طریق پیوند قرنیه وجود دارد به نحوی كه تاكنون در جهان هشت مورد انتقال بیماری از طریق پیوند قرنیه گزارش شده كه دو مورد آن در سال ۱۳۷۳ در اراك و تهران اتفاق افتاده است. به لحاظ تئوری گفته می شود از طریق بزاق، اشك، ادرار انسان مبتلا و ترشحات تنفسی فرد مبتلا قابل انتقال است ولی تاكنون از لحاظ علمی مشاهده نشده است.
• تاثیرات فصل، جنس و سن
بیماری هاری در فصول پاییز و زمستان شایع تر بوده و در جنس مذكر و سنین زیر بیست سال بیشتر دیده می شود، از لحاظ علمی این موارد تایید نشده است.
به طور كل افرادی كه ساعات بیشتری خارج از منزل به سر می برند بیشتر در معرض خطر هستند.
• سیر بیماری
بیماری دارای چهار مرحله نهفتگی، مقدماتی، عصبی و اغما است.
۱ - مرحله نهفتگی
متعاقب گاز گرفته شدن توسط حیوان ها، ویروس هاری موجود در بزاق به سلول های عصبی محل جراحت نفوذ كرده و در امتداد رشته های عصبی منتشر می شود. و در دوره نهفتگی تا مركز سلسله اعصاب پیشروی و در سلول های مغزی تكثیر می یابد. سپس علایم بیماری ظاهر می شود. دوره نهفتگی این بیماری در انسان متغیر و معمولاً از یك تا سه ماه است. دوره های نهفتگی كوتاه تر از یك ماه و طولانی تر از سه ماه نیز دیده شده است.
ویروس هاری چند روز قبل از ظهور علایم بیماری در بزاق حیوان مبتلا وجود دارد از این رو نباید تنها با مشاهده سالم بودن ظاهری حیوان در روز حادثه فرد را از اقدامات مربوط به درمان ضدهاری محروم كرد. بنابراین در مناطق آندمیك هاری حیوان گزنده (سگ و گربه) را در صورت زنده بودن، باید تا ده روز پس از گزیدگی تحت نظر قرار داد. در صورتی كه حیوان گزنده در پایان ده روز مراقبت، سالم و طبیعی باشد، درمان متوقف می شود.
۲ - مرحله مقدماتی
مرحله مقدماتی حدود دو تا ده روز طول كشیده و فرد دچار حالت هایی نظیر تب، سردرد، خستگی، بی اشتهایی و درد محل گزش می شود.
ترس، تحریك پذیری، عصبانیت، اضطراب، بی خوابی، گلودرد، سرفه، لرز، تهوع و استفراغ، اسهال، نعوظ دردناك آلت تناسلی مردان ممكن است بروز كند.
۳ - مرحله عصبی
در این مرحله با اعمالی نظیر هذیان گویی، توهم، سختی گردن و فعالیت زیاد روبه رو می شویم. و به صورت دوره ای بی قراری، حمله به اطرافیان و گاز گرفتن بروز می كند. (كه حدوداً پنج دقیقه طول می كشد.) كه در فاصله بین حملات ضمن بی قراری سالم به نظر می رسند. از طرفی در شمار زیادی از این افراد به دلیل گرفتگی و درد گلو هنگام نوشیدن آب ترس از آب ایجاد می شود به نحوی كه گاهی با شنیدن صدای آب واكنش نشان می دهند.
۴ - مرحله اغما
این مرحله حدوداً ده روز پس از شروع علایم بالینی ظاهر شده و در صورت به كارگیری مراقبت های ویژه امكان طولانی شدن این مدت زمان وجود خواهد داشت.
• پیشگیری قبل از تماس
*واكسیناسیون سالیانه حیوانات اهلی
*قرار دادن طعمه های آغشته به واكسن در مسیر حیوانات وحشی میزبان ویروس هاری
*خودداری از تماس با حیوانات وحشی گوشت خوار
*واكسیناسیون در افراد در معرض خطر شامل كاركنان آزمایشگاه، دامپزشكان، كلاً افراد در معرض حیوانات
• پیشگیری بعد از تماس
*بلافاصله پس از حادثه، محل گاز گرفتگی به وسیله آب تمیز و صابون به مدت پنج تا ده دقیقه عمیقاً شست وشو داده شود.
*محل گاز گرفتگی با الكل چهل تا هفتاد درصد و یا محلول بتادین ضدعفونی شود.
*پس از شست وشوی جراحت باید فوراً به مركز درمان ضدهاری مراجعه شود.
*در مراكز درمان ضدهاری مجدداً باید جراحات شست وشو داده شوند.
*جراحات ناشی از گازگرفتگی حیوانات هار نباید بخیه زده شود. (مگر در موارد عمیق بودن زخم و با تكنیك خاص)
*واكسن ضد هاری در پنج نوبت در روزهای صفر، سه، هفت، چهارده و سی باید تزریق شود.
*سرم ضدهاری، طبق توصیه پزشك و یا مسئول درمان ضد هاری آن مركز باید تزریق شود.
*واكسن، سرم ضد كزاز و یا آنتی بیوتیك در صورت نیاز باید تزریق شود. قابل ذكر است گرچه این بیماری درمان قطعی ندارد اما در صورت بروز بیماری فرد باید در اتاقی آرام نگهداری شده و هنگام تماس با وی از دستكش، ماسك و لباس مناسب استفاده شود. چرا كه مراقبت های شدید ممكن است باعث نجات جان بیمار شود. تاكنون در آمریكا سه نفر پس از ابتلا نجات پیدا كرده اند كه در همه این موارد پیشگیری قبل یا بعد از تماس انجام شده بود.
بعد از آن زمان تاكنون هیچ گونه درمانی صورت نگرفته و تمام موارد مبتلایان مردند.

منبع : روزنامه شرق