داستانی که خواننده می خواهد

هری پاتر از آغاز تا امروز
رمان «هری پاتر» اثر «جوآن كتلین رولینگ» نویسنده ۴۰ ساله انگلیسی پس از هر بار انتشار با استقبال گسترده ای در كشورهای جهان مواجه می شود. این رمان را باید از جمله آثار موفق در عرصه ادبیات دانست كه بعد از انتشار با استقبالی بی نظیر در سراسر جهان روبه رو شد، به طوری كه در مدت كوتاهی نه تنها فیلم، بلكه بازی های كامپیوتری، نقاشی و اسباب بازی های آن نیز وارد بازار فرهنگ، ادب و هنر دنیا شد. رمان هری پاتر را باید كتابی دانست كه با تركیب موفقیت آمیز خیال و حقیقت در جهان مدرن، استفاده از فرهنگ های ریشه دار و مشترك بین مردم جهان و موجودات نام آشنای تخیلی چون اژدها، جادوگر، ققنوس به خوبی با مخاطبان كودك، نوجوان و حتی بزرگسال خود در سراسر جهان ارتباط برقرار می كند؛ به گونه ای كه می توان گفت، نویسنده، این اثر را به شكلی جهانی به نگارش درآورده است. در این اثر «هری» شخصیت اصلی داستان پسری جادوگر، باهوش و بی ادعا است كه با دفاع از خیر و مبارزه با شر نقشی را بازی می كند كه در تاریخ اسطوره ای تمام جوامع چهره او در شكل ها و سنین متفاوت به چشم می خورد. حوادث اصلی داستان نیز در «مدرسه جادوگرها» اتفاق می افتد. مدرسه خاطره مشترك انسان هاست. چه آنها كه به آن وارد نشده اند و چه آنها كه بهترین سال های عمر خود را در آن طی كرده اند. داستان شیطنت های هری و دوستانش در مدرسه، هر انسان تحصیلكرده ای را به گذشته ای می برد كه برای او غریبه نیست. گذشته ای فارغ از غم نان و دنیای پرآشوب زندگی. دنیای كودكی و رویاهایی كه معادل آن در جامعه بزرگسال نیز به چشم می آید. مدرسه از جمله خاطرات مشترك انسان هاست كه هیچ وقت فراموش شدنی نیست و افراد بزرگسال بیشتر مواقع برای بیان دوران خوش زندگی خود و اشاره به دوستی های پایدار از این دوره و دوستانی كه از آن برایشان باقی مانده است یاد می كنند.
خاطره مشترك؛ درست مثل بازی است كه همه افراد هم می توانند در آن شركت كنند و هم می توانند جزء تماشاگران و شنوندگان آن باشند. ویژگی های ذكر شده و هنر پرداختن به این ویژگی ها توسط خانم «رولینگ» را می توان از دلایل اصلی موفقیت و فروش بالای كتاب در سراسر جهان دانست. نخستین كتاب هری پاتر با عنوان «هری پاتر و سنگ جادو» در سال ۱۹۹۷-۱۹۹۸ منتشر و روانه بازار كتاب شد. رمان در ظاهر پسری را نشان می داد كه از دنیای حقیقی خود دور افتاده و مورد بی مهری قرار گرفته است. او با بازگشت به زادگاه حقیقی خود سعی می كند نمونه یك انسان نیك اندیش و طرفدار خیر را به نمایش بگذارد. در حقیقت، هری نماینده خیر است و در هر قسمت سعی می كند با كمك دوستان و آگاه شدن به توانایی درونی خود كه گویا تنها در ذات او وجود دارد، باعث نجات دوستان خود و دنیایی كه در آن زندگی می كند شود. دومین قسمت این كتاب نیز در فاصله ای كم تر از یك سال یعنی ژوئن ۱۹۹۹ با عنوان «هری پاتر و تالار اسرار» به بازار كتاب آمد و هنوز شوك فروش بالای جلد دوم و هجوم علاقه مندان برای خرید كتاب از سر ناشران خارج نشده بود كه قسمت سوم و با عنوان «هری پاتر و زندانی آزكابان» در ۸ سپتامبر ۱۹۹۹ همگان را متعجب كرد. «جوآن كتلین رولینگ» دیگر آن نویسنده معمولی گذشته نبود، كه تنها در انگلستان یا كشورهای انگلیسی زبان او را بشناسند. حالا تمام دنیا از او و هری پاتر، پسری كه تمام علاقه مندان به داستان را غافلگیر كرده بود سخن می گفتند. پسری كه با چهره ای معصومانه و دوست داشتنی تبدیل به یك نماد مبارزه با شر شده بود. فروش بالای هری پاتر در سراسر جهان همچنان ادامه داشت و مخاطبان به انتظار قسمت چهارم آن بودند كه این جلد نیز با عنوان «هری پاتر و جام آتش» در ۸ جولای سال ۲۰۰۰ منتشر شد و طولی نكشید كه فیلم، بازی كامپیوتری و اسباب بازی های «هری پاتر» نیز بازارهای متفاوت را به تسخیر خود درآورد. مترجمان به سرعت جلدهای مختلف از هری پاتر را به زبان های متفاوت ترجمه كردند و منتقدان در كتاب هایی كه هری پاتر را مورد نقد و بررسی قرار داده بود، به اظهار نظرهای گوناگون پرداختند. اما طرفداران هری پاتر بی توجه به سخنان تعدادی از مخالفان این رمان كه آن را اثری بازاری و فاقد ویژگی های هنری می دانستند، همچنان منتظر انتشار قسمت پنجم این اثر بودند. شهرت جهانی كتاب باعث شد كه نویسنده آن تحت مراقبت های ویژه امنیتی اقدام به نوشتن ادامه اثر خود نماید و ناشر نیز برای آن كه نسخه جدید پیش از زمان اعلام شده وارد بازار كتاب نشود آن را تحت تدابیر و حفاظت شدید امنیتی نگهداری كند. اما این كارها فایده ای نداشت و نسخه ای از كتاب به سرقت رفت و ناشر مجبور شد آن را زودتر از زمانی كه برای خود تعیین كرده بود وارد بازار كتاب كند. به این ترتیب، پنجمین قسمت هری پاتر با عنوان «هری پاتر و فرمان ققنوس» ۲۱ ژوئن سال ۲۰۰۳ در حالی وارد بازار كتاب شد كه ركورد پیش خرید كتاب را در جهان شكسته بود و بسیاری از علاقه مندان نیز از نیمه شب برای خرید كتاب در مقابل كتاب فروشی ها صف كشیده بودند. طبق آمار ارائه شده شمارگان چاپ اول «هری پاتر و فرمان ققنوس» در آمریكا ۸ میلیون نسخه بود كه در بعضی نقاط به چاپ دوم هم رسید. پخش این كتاب به عنوان بزرگترین فروش كتاب در تاریخ نشر در آمریكا آغاز و یك میلیون و هفتصد و هشتاد هزار نسخه از این كتاب، روز نخست در بریتانیا به فروش رفت. گفته می شود، این مجموعه داستان در بیشتر كشورهای جهان به فروش رفته و به بیش از شصت زبان زنده دنیا ترجمه شده است. این رمان در بعضی از كشورها به حدی مورد توجه قرار گرفت كه بعد از انتشار به زبان اصلی، افراد برای استفاده خود و دیگران اقدام به ترجمه گروهی آن در سایت های اینترنتی كردند. هری پاتر در قاره آسیا و از جمله ایران نیز، نظر مترجمان و خوانندگان زیادی را به خود جلب كرده است، به طوری كه هر پنج قسمت داستان تاكنون با ترجمه های مختلف و شمارگان متفاوت چندین بار تجدید چاپ شده است. نكته قابل توجه انتشار كتاب های متعددی است كه به وسیله منتقدان در مورد هری پاتر به نگارش درمی آید و پس از مدتی كوتاه به چاپ های بعدی می رسد.
هری پاتر در ایران
پس از اولین چاپ كتاب هری پاتر به زبان فارسی تاكنون قسمت های مختلف از آن بیش از دویست بار در شمارگان متفاوت به وسیله مترجمان به صورت گروهی و فردی ترجمه و منتشر شده است. اگرچه عده ای معتقدند رمان هری پاتر اثر چندان بزرگی نیست و تنها به خاطر تبلیغات رسانه ها و ناشران معروف شده است، اما چاپ هری پاتر در شمارگان بالا، ترجمه سریع از زبان اصلی به زبان فارسی، استقبال مترجمان و ترجمه های متفاوت منتشر شده(به صورت گروهی و فردی)، فروش خوب، تجدید چاپ كتاب، دوبله و پخش فیلم هری پاتر به زبان فارسی، همگی نشان از پرطرفدار بودن آن در ایران است. پنج قسمت كتاب «هری پاتر» بعد از انتشار و شناخته شدن در جهان، در ایران با عناوین «هری پاتر و سنگ جادو» ، «هری پاتر و اتاق اسرار» ، «هری پاتر و جام آتش» ، «هری پاتر و زندانی آزكابان» ، «هری پاتر و فرمان ققنوس» ترجمه و منتشر شده است. برای نخستین بار در ایران قسمت دوم از این رمان با عنوان «هری پوتر و تالار اسرار» با ترجمه «طوبی یكتایی» به بازار كتاب ارائه شد و در فاصله ای كم تر از دو روز، یعنی؛ ۱۹ مرداد قسمت سوم این رمان با عنوان «هری پاتر و زندانی آزكابان» با ترجمه «ویدا اسلامیه» روانه بازار كتاب شد(بر اساس اطلاعات ثبت شده در خانه كتاب)، در كمتر از چند روز قسمت اول این رمان نیز با عنوان «هری پاتر و سنگ جادو» به وسیله ناشران و مترجمان جدید به بازار كتاب ارائه و مورد استقبال علاقه مندان داستان قرار گرفت، به طوری كه در كمتر از چند ماه هری پاتر به چاپ های بعدی رسید. هر چند در اروپا و آمریكا صحبت از شمارگان چند میلیونی چاپ هری پاتر و قیمت های چندین دلاری و ساخت فیلم، سی دی، بازی های كامپیوتری و اسباب بازی های آن بود، اما این آمار و ارقام در ایران بسیار پایین تر از كشور های دیگر است. ترجمه آثار انتقادی كه در مورد هری پاتر به وسیله نویسندگان خارجی نوشته شده بود نیز در برنامه مترجمان قرار داشت و چندین كتاب در این زمینه به زبان فارسی انتشار یافت و تعدادی از آنها به چاپ های بعدی رسید.از زمان شناخته شدن هری پاتر در ایران و توجه مخاطبان به این اثر تاكنون بیش از دویست بار قسمت های مختلف رمان چاپ و راهی بازار كتاب شده است، كه بالاترین شمارگان در یك چاپ ۸۸۰۰ نسخه و بالاترین قیمت مربوط به كتاب «هری پاتر و جام آتش» است، كه با قیمت ۷۵۰۰ تومان در بیش از ۵۰۰ صفحه منتشر شده است. میانگین قیمت هر جلد از این كتاب در ایران ۲۰۰۰ تومان و میانگین شمارگان در هر چاپ ۳۰۰۰ نسخه است، كه باید گفت، در آشفته بازار كتاب ایران كه كمتر اثری به چاپ دوم می رسد. این آمار و ارقام جای بسی امیدواریست، كه كودكان و بزرگسالان از یك كتاب این گونه استقبال می كنند. هری پاتر تاكنون در ایران با گذشتن از چاپ سیزدهم در حال به دست آوردن ركورد در گروه كتاب های خارجی است كه به زبان فارسی ترجمه شده اند .این اثر ركورد سریع ترین فروش كتاب و كتاب پیش فروش شده را در دنیا نیز به دست آورده است. یكی از نكات قابل توجه این است كه اثر خانم «جوآن كتلین رولینگ» تاكنون توسط مترجمین متفاوت، با عناوین متفاوتی وارد بازار كتاب شده است كه خود جای بحث دارد.
هری پاتر، هری پوتر یا هری پاتری؟
مترجمان فارسی رمان خانم «جوآن كتلین رولینگ» هنوز در نام این اثر كه به انگلیسی HARRY POTTER نوشته می شود به تفاهم نرسیده اند و تاكنون ترجمه های متفاوتی از نام این كتاب با عناوین هری پوتر، هری پاتر، هری پاتری منتشر شده است. طبق آمار ثبت شده در خانه كتاب تاكنون بیش از ۳۰ نفر در ایران اقدام به ترجمه و انتشار رمان HARRY POTTER كرده اند كه بیشتر این مترجمین را زنان تشكیل می دهند. اگر ترجمه های هری پاتر را كنار هم قرار دهیم اولین چیزی كه نظر مخاطب را به سوی خود جلب می كند تفاوت ترجمه در نام كتاب هاست. نخستین قسمت كتاب هری پاتر تاكنون با عناوین، «هری پاتر و سنگ جادو» ، «هری پاتر و سنگ معجزه گر» ، «هری پاتر و سنگ كیمیا» ، «هری پاتر و اكسیر(سنگ جادو)» ، «هری پاتر و اكسیر جاودانگی» و دومین قسمت كتاب با عناوین، «هری پاتر و تالار اسرار» ، «هری پوتر و تالار اسرار» ، «هری پاتر و دخمه اسرارآمیز» ، «هری پاتر و حفره ای اسرارآمیز» ، «هری پاتر و حفره اسرارآمیز» ، «هری پاتر و اتاق رازها» ، «هری پاتر و اتاق اسرار» و قسمت چهارم این اثر نیز با عناوین؛ «هری پاتر و جام آتش» ، «هری پوتر و جام آتش» ، «هری پاتری و جام آتش» و قسمت پنجم این رمان با عناوین «هری پاتر و فرمان ققنوس» ، «هری پاتر و فرامین ققنوس» ، «هری پاتر و محفل ققنوس» ، «هری پاتر و سازمان ققنوس» ، «هری پاتر و گروه ققنوس» ، «هری پاتر و فرقه ققنوس» ، «هری پاتر و یگان ققنوس» ترجمه و منتشر شده است. به نظر می آید تنها تفاهم مترجمین در نام قسمت سوم كتاب است كه همگی آن را با عنوان «هری پاتر و زندانی آزكابان» ترجمه كرده اند. عده ای از مترجمان اعتقاد دارند دلیل تفاوت ترجمه در بعضی نام ها، مبهم بودن واژه در زبان اصلی است كه باید سعی شود همان گونه مبهم ترجمه گردد. اما آنچه در این نام های ترجمه شده به چشم می آید تفاوت زیاد معنای واژه های استفاده شده بین مترجمین است كه توجیه ذكر شده را غیرقابل قبول می نماید. برای مثال واژه دخمه، تالار، اتاق و حفره اگرچه تا حدی از نظر مفهوم به هم نزدیك هستند، اما هر كدام در زبان و ادب فارسی دارای معنایی متفاوت با دیگری است كه استفاده از آنها توسط مترجمان به یك معنا، چندان درست به نظر نمی رسد. همین طور تفاوت بین «محفل» ، «فرمان» ، «یگان» و «فرقه» نیز قابل توجه است.
البته این اشتباهات در واژه POTTER نیز به چشم می خورد كه تاكنون با عناوین پوتر، پاتری و پاتر ترجمه شده است. اما آنچه به نظر می آید، این است كه بیشتر مترجمان در كنار نام «هری» ، «پاتر» را ترجیح داده و آن را به كار می برند. اشتباهات مترجمین در برگردان نام ها و بعضی واژه ها در متن كتاب نیز دیده می شود كه گاهی غیرقابل توجیه است. استفاده از مترجمین جوان و بدون تجربه توسط ناشران برای پرداخت دستمزد كم تر، ساده تصور كردن كار ترجمه توسط مترجمین جوان، عدم تسلط كامل به زبان مبدأ و مقصد، رقابت برای ترجمه سریع و ارائه اثر به بازار كتاب پیش از دیگر ناشران و ترجمه گروهی را می توان ازدلایل موثر در ضعف ترجمه این اثر دانست و باید گفت این بار نیز بخشی از یك اثر هنری فدای رقابت تجاری ناشران شده است.
هری پاتر و نویسندگان ایرانی
واقعیت این است كه پس از توجه ایرانیان به ترجمه متون غربی به زبان فارسی آنچه كه چندان مورد توجه قرار نگرفت، شاید هدف اصلی ترجمه بود. اگر چه لذت بردن از اثر بسیار مهم است، اما ترجمه یك اثر تنها برای خواندن و لذت بردن صورت نمی گیرد. اروپاییان پس از شناخت متون كهن شرق اقدام به ترجمه آنها به زبان خود كردند تا بتوانند با خواندن و آموختن آنها دست به كشف خلق آثار تازه تر بزنند. یعنی هضم یك مطلب درون اندیشه خود و زایش اندیشه ای نو كه با فرهنگ و جامعه مدرن هماهنگ باشد و بتواند نیازهای جامعه خود و دنیا را پاسخ بدهد.
این كه تقلید از یك اثر ترجمه شده و خلق مشابه آن یك كار بیهوده و بی فایده ای است، در آن شكی نیست. خالق یك انسان باهوش است و مقلد یك آدم معمولی كه تنها مانند یك طوطی مطلبی را تكرار می كند. تفاوت آدم معمولی با انسان با هوش در این است كه انسان باهوش با دیدن و خواندن آثار موفق دنیا از آنها تأثیر می گیرد و در ادامه اثری مطابق با نیاز روز و هماهنگ با فرهنگ و زبان جامعه خود خلق می كند، اما آدم مقلد به این نكات توجهی ندارد و اثری كه خلق می كند بیشتر یك كاریكاتور(نه به معنای هنری) است. برای مثال« نیما یوشیج »انسانی خلاق و باهوش است كه با یادگیری شیوه شعر نو از اروپاییان، شعری مطابق با زبان و فرهنگ ایرانی ارائه می كند و این در حالی است كه، هم زمان با نیما، عده ای نیز به این نكته پی می برند، اما به دلیل عدم برخورداری از خلاقیت تنها به تقلید اكتفا كردند و نتوانستند به نتیجه مطلوب دست پیدا كنند. انسانهای موفق و خلاق هیچ وقت خالی از تأثیر آثار خلق شده پیش از خود و در زمان خود نیستند. یعنی، انسان خلاق با تكیه بر پشتوانه فرهنگی و ادبی كشور خود و دنیا و داشتن اطلاعات كافی از حركت های صورت گرفته در حوزه فعالیت خود دست به خلق اثر می زند. در مورد خلق هری پاتر اگر چه دیدگاه های موافق و مخالف زیادی وجود دارد با تمام اینها تأثیر پذیری از خانم«رولینگ »و نوع نگارش آن كه توانسته است به دنیای ادبیات شوك وارد كند و مخاطبان زیادی (تمام سنین) را در سراسر دنیا به خواندن اثر خود وادار كند، كاری پسندیده و خوب است. بدون شك اگر نویسنده ایرانی بتواند اثری را با تأثیر از شگردهای نویسندگی این نویسنده در هری پاتر، هماهنگ با فرهنگ كشور خود خلق كند باعث موفقیت خود و خوشحالی جامعه ایرانی خواهد شد. اما به نظر می آید بعضی نویسندگان ایرانی تنها به تقلید اكتفا كرده اند. برای مثال، در تابستان سال ۱۳۸۳ اثری با عنوان« مری پاتر و مدرسه سحر و جادو» و به قول نویسنده، (همزاد ایرانی هری پاتر) راهی بازار كتاب ایران می شود و ناشر وعده می دهد كه به زودی قسمت دوم این اثر نیز با عنوان«مری پاتر و دنیای جادو »نیز منتشر خواهد شد. كتابی كه با تقلیدی صرف، كه از نام كتاب تا بخش های مختلف كتاب به چشم می خورد، تنها قصد كسب درآمد دارد، بدون آن كه بیندیشند ممكن است خوراك مطالعاتی بد ،صدمات جبران ناپذیری به جامعه بزند. متأسفانه به نظر می آید در ایران، برخورد با هری پاتر و تأثیر پذیری از نكات مثبت این اثر چندان مورد توجه قرار نگرفته است و بیشتر مترجمان، ناشران و نویسندگان تنها به وجه مالی اثر نظر داشته اند.
پایان هری پاتر
هری پاتر در حال حاضر در عرصه كتاب و سینما از آثار پرطرفدار و پردرآمد به شمار می رود و طبق آخرین اخبار ششمین جلد این رمان نیز با عنوان« هری پاتر و شاهزاده ناتنی »(به نظر می آید نام این رمان نیز با ترجمه های متفاوت منتشر شود) از فروش بالایی برخوردار بوده است. كارشناسان معتقدند این كتاب می تواند ركورد پرفروش ترین كتاب سال را در كشورهای آمریكا و انگلیس به خود اختصاص دهد. از طرفی، اگر چه نویسنده پیشتر گفته بود ماجراجویی های هری و دوستانش با نگارش هفتمین كتاب به پایان می رسد، اما رسانه ها خبر از احتمال نگارش هشتمین جلد این اثر پرطرفدار را هم داده اند.
گفته می شود« رولینگ »قصد دارد در هشتمین كتاب هری پاتر به رویدادهایی بپردازد كه در نسخه های پیشین حذف شده اند. همچنین احتمال مرگ هری در قسمت های باقی مانده نیز وجود دارد.
« جی.كی. رولینگ »كه اكنون در گذر از چهل سالگی است، تاكنون از فروش آثار خود (پنج جلد نخست) بیش از ۹۶۰ میلیون دلار بدست آورده، كه بدون شك این رقم با انتشار جلد های بعدی كتاب افزایش خواهد یافت.
این نویسنده در مورد آینده نویسندگی خود گفته است:« احتمال این كه نگارش كتاب های دیگر را آغاز كنم بسیار كم است. من آنچه كه درچنته داشتم برای این مجموعه (هری پاتر) به كار گرفتم. »
گفته می شود، ناشران بر این باور هستند كه درآمد فروش«دایره المعارف هری پاتر »نیز بالغ بر ۱۸ میلیون دلار خواهد بود.

پوریا گل محمدی

منبع : روزنامه همشهری