نفت عراق و مشکلات فرآوری صادرات آن

مهمترین این طرح‌ها، طرح پنچ ساله (۸۰-۱۹۷۶) بود که منجر به افزایش تولید عراق به ۸/۳ میلیون بشکه در روز در سال ۱۹۷۹ شد. این قسمتی از طرح بلند دستیابی به تولید ۵/۵ میلیون بشکه در روز تا سال ۱۹۸۳ بود اما در اثر ایجاد جنگ با جمهوری اسلامی ایران با شکست مواجه شد. بعد از خاتمه جنگ در سال ۹۰-۱۹۸۹ طرح دیگری تهیه شد که هدف آن دستیابی به تولید ۶ میلیون بشکه در روز تا پایان سال ۱۹۹۵ بود در مرحله اول این طرح تا اوایل سال ۱۹۹۰ ظرفیت تولید یه ۵/۳ میلیون بشکه در روز افزایش یافت. اما در اثر تهاجم به کویت و متعاقب آن برقراری رژیم تحریمات سازمان ملل متحد این طرح نیز به شکست انجامید. حتی در اثر تحریمات و کمبود تجهیزات و قطعات یدکی تولید عراق با کاهش شدیدی مواجه شد و تنها بعد از تصویب قطعنامه نفت در برابر غذا و تأمین بعضی از تجهیزات موردنیاز صنعت نفت عراق در چارچوب این قطعنامه، تولید عراق به‌طور مختصری افزایش یافت. در سال ۲۰۰۱ سومین طرح برای افزایش ظرفیت تولید به اجرا درآمد براساس این طرح در طی دوره ۱۰ ساله ۱۲-۲۰۰۳ با تأکید بر توسعه و نوسازی صنعت نفت، هدف اولیه افزایش و حفظ سطح تولید به ۵/۳ میلیون بشکه در روز و افزودن ۵/۲ میلیون بشکه در روز به آن از طریق همکاری با کمپانی‌های بزرگ بین‌المللی بود اما حمله آمریکا و انگلیس به عراق این طرح را نیز ناکام گذاشت. با آغاز جنگ بسیاری از تحلیل‌گران پیش‌بینی می‌کردند که ظرفیت تولید عراق در کوتاه‌مدت افزایش اساسی یابد و به سرعت این کشور تبدیل به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت جهان شود البته با قابل پیش‌بینی بودن این فرض در بلندمدت، به نظر می‌رسد که در کوتاه‌مدت عراق نتواند به ظرفیت تولیدی که قبل از جنگ توسط بسیاری از کارشناسان نفتی پیش‌بینی می‌شد دست یابد. با این حال بعد از جنگ آمریکا و مسئولان موقت عراق سعی در افزایش تولید نفت عراق کرده‌اند و کار بازسازی و از سرگیری صادرات حتی قبل از تهیه طرح بازسازی صنعت نفت عراق در بصره و کرکوک آغاز شد. در ژولای ۲۰۰۳ یک طرح جامع به‌وسیله وزارت نفت عراق، یگان مهندسی ارتش آمریکا و شرت کلاگ برون و روت تهیه شد و به تصویب مقامات آمریکائی و عراقی رسید. براساس این طرح تولید عراق با ۶/۱ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری تا اکتبر و دسامبر ۲۰۰۳ به ترتیب به ۵/۱ و ۲ میلیون بشکه در روز و تا آوریل ۲۰۰۴ به ۸/۲ میلیون بشکه در روز می‌رسد.
با انجام اقدامات بازسازی تولید عراق در ماه سپتامبر به ۱ میلیون بشکه و در ماه اکتبر به ۲ میلیون بشکه در روز افزایش یافت. اما در حال حاضر یکی از مشکلات عمده فرآوری صنعت نفت عراق یافتن مسیرهای صادراتی می‌باشد تولید کنونی حوزه کرکوک ۶۶۰ هزار بشکه در روز است. که به‌علت عدم وجود امکانات صادراتی قسمت عمده آن مجدداً به چاه‌های نفت تزریق می‌شود. عراق در گذشته چهار مسیر عمده صادراتی از طریق کشورهای ترکیه، سوریه، عربستان سعودی و خلیج‌فارس داشته است اما مسیر سوریه در سال ۱۹۸۰، مسیر عربستان سعودی در سال ۱۹۹۰ و مسیر ترکیه بعد از حمله آمریکا به عراق مسدود شده است. مسیرهای صادراتی نفت عراق عبارت است از:
۱. ترمینال صادراتی مینا البکر
این ترمینال صادراتی که اخیراً به ترمینال صادراتی بصره تغییر نام یافته است یکی از مهمترین مسیرهای صادراتی نفت عراق در گذشته و حال بوده است ظرفیت صادراتی آن ۲/۱ میلیون بشکه در روز است و بعد از حمله آمریکا به عراق و شروع صادرات عراق این ترمینال در ابتدا به‌علت خرابکاری‌هائی که در آن صورت گرفته بود ۲۵ درصد نرخ معمولی بارگیری شروع به‌کار کرد و به تدریج ظرفیت آن افزایش و در حال حاضر به ظرفیت کامل فعالیت می‌کند. تقریباً همه صادرات نفت خام عراق از طریق این ترمینال انجام می‌شود.۲. ترمینال خورالامیه
این ترمینال در جنوب عراق و قسمت شمالی خیلج‌فارس قرار دارد ظرفیت آن در گذشته ۴۰۰ هزار بشکه در روز بود اما در اثر جنگ‌ ایران و عراق فعالیت آن تعطیل شد و از آن زمان تاکنون تعطیل بوده است در حال حاضر آمریکا و دولت‌ موقت عراق به‌علت بالا بودن ضریب امنیتی صادرات نفت از جنوب در صدد راه‌اندازی این ترمینال می‌باشند.
۳. کرکوک ـ جیهان
این خط لوله به‌طول تقریبی ۹۰۰ کیلومتر حوزه نفتی کرکوک را به بندر جیهان ترکیه واقع در سواحل دریای مدیترانه متصل می‌کند ظرفیت این خط لوله در ابتدای راه‌اندازی ۶/۱ میلیون بشکه در روز بود اما به‌علت خسارت وارد به آن در جنگ ۱۹۹۱ به ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافت دولت صدام حسین سعی در افزایش ظرفیت آن را داشت اما به‌علت تحریمات و کمبود تجهیزات و قطعات یدکی و همچنین کمبود ظرفیت صادراتی موفق به افزایش ظرفیت آن نشد. بعد از افزایش تولید نفت خام کرکوک و فروش نفت خامی که پیش از آغاز جنگ در جیهان ذخیره شده بود این خط لوله در ۱۸ آگوست راه‌اندازی شد اما ۴۸ ساعت بعد به‌علت اقدامات خرابکارانه منفجر شد بعد از تعمیرات مجدداً در ماه اکتبر راه‌اندازی شد که این‌بار نیز به‌علت اقدامات خرابکارانه فعالیت آن متوقف شد.
۴. کرکوک ـ سوریه
این خط لوله حوزه نفتی کرکوک را به ترمینال بانیاس در سوریه متصل می‌کند. ظرفیت تولید آن ۴/۱ میلیون بشکه در روز بود و فعالیت آن از سال ۱۹۸۰ تحت‌تأثیر افزایش تنش‌های سیاسی بین سوریه و عراق تعطیل شد. در دهه ۱۹۹۰ عراق خارج از رژیم تحریمات سازمان ملل روزانه ۲۰۰-۱۵۰ هزار بشکه نفت خام از طریق این خطوط لوله به سوریه صادر می‌کرد که با آغاز حمله آمریکا به عراق متوقف شد.
۵. خط کرکوک ـ حیفا
این خط لوله در زمان تسلط انگلستان بر عراق کشیده شد و حوزه کرکوک را از طریق کشور اردن به شهر حیفا در اسرائیل متصل می‌کند و در در جنگ جهانی دوم مورد استفاده نیروهای متفقین قرار گرفت و از سال ۱۹۴۸ تعطیل شده است. البته اخیراً از سوی روزنامه اسرائیلی و بعضی از مقامات اسرائیلی مسئله راه‌اندازی این خط لوله مطرح شده است اما هم از طرف مقامات آمریکائی و هم از طرف مقامات عراقی راه‌اندازی این خط لوله منتفی اعلام شده است.
۶. خط لوله عراق ـ عربستان سعودی
این خط لوله حوزه‌های نفتی جنوب عراق را به خط لوله شرق به غرب عربستان و از آنجا به ترمینال صادراتی ینبوع در کناره دریای سرخ متصل می‌کند. فاز اول این خط لوله در سپتامبر ۱۹۸۵ با ظرفیت ۵۰۰ هزار بشکه در روز راه‌اندازی شد و با افتتاح فاز دوم آن در ژانویه ۱۹۹۰ ظرفیت تولید آن به ۶۵/۱ میلیون بشکه در روز افزایش یافت در آگوست ۱۹۹۰ در پی تجاوز عراق به کویت تعطیل شد و عربستان سعودی در ژوئن ۲۰۰۱ آن را مصادره کرد.
۷. سوآپ نفت با ایران
در کنفرانس مادرید آقای خرازی وزیر امور خارجه ایران در سخنرانی خود با اعلام آمادگی ایران برای مشارکت یا کمک ایران در استخراج و صدور نفت عراق گفت ایران می‌تواند با امکاناتی که دارد با ظرفیتی حدود ۲۵۰ هزار بشکه در روز به صدور و عرضه نفت عراق به بازار کمک کند و در این رابطه یکی از مقامات وزارت نفت ایران گفت اگر واشینگتن نسبت به این موضوع از خود واکنش مثبتی نشان دهد ما می‌توانیم به سرعت نسبت به انتقال گاز به عراق، اتصال شبکه‌های برق ایران و عراق و معاوضه نفت با عراق اقدام نمائیم کلیات طرح سوآپ نفت عراق از طریق ایران در دیدار آقای زنگنه با بحرالعلوم وزیر موقت نفت عراق در اجلاس اخیر اوپک مطرح شده است که براساس آن روزانه ۳۵۰ هزار بشکه از نفت سبک بصره به پالایشگاه آبادان منتقل شود و سپس همین مقدار در خارک از طرف عراق صادر شود.
البته این طرح نیازمند احداث ۱۰ کیلومتر خط لوله است تا نفت بصره را به پالایشگاه آبادان منتقل کند و در خوشبیانه‌ترین حالت به حداقل دو ماه زمان نیاز دارد. به‌طور کلی براساس پیش‌بینی‌ها ظرفیت تولید عراق در ربع اول سال ۲۰۰۴ در صورت فائق آمدن بر موانع سیاسی، امنیتی و فنی به ۸/۲ میلیون بشکه در روز خواهد رسید و با کسر مصرف داخلی حدود ۵۰۰ هزار بشکه در روز، عراق باید توانائی صادرات ۳/۲ میلیون بشکه در روز را داشته باشد که در آینده از این لحاظ با مشکل مواجه خواهد بود مسیر کرکوک ـ جیحان با آنکه پیش‌بینی می‌شود در اواخر ماه نوامبر مجدداً راه‌اندازی شود اما به‌دلیل مسائل امنیتی از اعتبار و اطمینان لازم برخودار نیست راه‌اندازی مسیر سوریه و عربستان سعودی نیز به‌دلیل فرسودگی و همین‌طور مسائل امنیتی و حقوقی از چشم‌انداز مناسبی برخودار نیست و مسئله سوآپ نفت از طریق ایران نیز به‌دلیل مخالفت مقامات آمریکائی در حال حاضر منتفی است از این‌رو به نظر می‌رسد که عراق در کوتاه‌مدت فقط قادر به صادرات از جنوب و با حجم کم خواهد بود.

منبع : سایر منابع