نباید در سوخت هسته ای واردکننده باشیم

گرچه استفاده از انرژی هسته ای در بسیاری موارد در اذهان عمومی با استفاده تسلیحاتی از آن خلط شده، باید گفت بیشترین كاربرد این انرژی در تولید نیرو بوده است. متأسفانه ورود اصطلاحات و مفاهیم جدید به كشور سواره باتری همراه بود، یعنی به جای توضیح علمی و تبیین جایگاه در تكنولوژی جدید، ابتدا دور آن حصار كشیده ایم و بعد به سختی در صدد شكستن حصار برآمده ایم. درخصوصی انرژی هسته ای نیز به رغم آنكه كشورهای مخالف گسترش این تكنولوژی در ایران، از مهم ترین كاربران آن هستند، هنوز با آمار و ارقام در راستای اثبات اقتصادی بودن و منافع آن بر نیامده ایم. در چنین شرایطی طبیعی است ناگاه آلمانیها این سؤال را مطرح كنند كه با وجود منابع طبیعی دیگر چرا می خواهید از انرژی هسته ای استفاده می كنید؟ و خودشان نیز پاسخ بگویند كه استفاده از انرژی هسته ای در ایران به صرفه نیست. حال آنكه همین افراد پیش از انقلاب اثبات كرده اند كه با استفاده از انرژی هسته ای، منافع اقتصادی ایران بیش از پیش تأمین می شود.
فاصله عرضه و تقاضا
شكاف میان عرضه و تقاضای برق در كشور هنوز عمیق است و برای جلوگیری از آن باید انرژی هنگفت مصرف كرد. هزینه ی تمام شده ی برق در سیستمهای مختلف تولید نیرو یكی از مهم ترین عوامل تصمیم گیری برای توسعه منابع عرضه در برنامه ریزی انرژی الكتریكی به شمار می رود.
هر چند عوامل فنی، تكنولوژیك، زیست محیطی و اجتماعی نیز طی دهه های اخیر در تصمیم گیریهای دولتها و بنگاههای توسعه برق برای انتخاب بهینه ی سیستم عرضه، مؤثر بوده، اما همچنان عامل اقتصادی و مقایسه ی قیمت تمام شده واحد برق تولیدی در زمره ی مهم ترین مؤلفه ای تصمیم گیری قرار دارد. علت رشد سریع نیروگاههای هسته ای در طول دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ در كشورهای صنعتی و تازه صنعتی شده نیز عمدتاً بر پایه ی محاسبات اقتصادی و رهایی نسبی از واردات انرژی فسیلی بوده است. درخصوص كشوری چون ایران نیز كه از منابع سرشار فسیلی برخوردار است، استفاده از انرژی هسته ای یعنی آزادسازی ظرفیت بیشتر صادرات نفت. طی دوران رواج استفاده از انرژی هسته ای برای تولید برق- كه با رشد شتابانی رو به افزایش است-نیروگاههای هسته ای توانسته اند با عملكرد اقتصادی مناسب از هر لحاظ با نیروگاههای فسیلی قابل رقابت باشند. احتمالاً اولین سؤالی كه در خصوصی اقتصادی بودن تولید برق هسته ای در مقایسه با سایر اشكال تولید مطرح می شود، هزینه ی بالای سرمایه گذاری است. هزینه ی سرمایه گذاری اولیه نیروگاههای هسته ای حدوداً ۲ تا ۳ برابر نیروگاههای فسیلی است. اما هزینه ی نسبتاً پایین و با ثبات چرخه ی سوخت، كه عامل كلیدی و اصلی در پایین تر بودن قیمت تمام شده ی برق در نیروگاه اتمی به شمار می رود، كاملاً این هزینه سرمایه گذاری اولیه را پوشش می دهد. هزینه ی سوخت هسته ای تقریباً یك سوم تا یك چهارم هزینه های سوخت فسیلی در طول عمر مفید نیروگاه است.
نیروگاههای رقابتی
برآورد قیمت تمام شده ی برق بسیار پیچیده است چه بنگاههای تولید برق دو نوع خدمت به مصرف كنندگان عرضه می كنند: اول مقدار واقعی برق مصرفی به كیلووات ساعت و دوم آمادگی مستمر نیروگاه برق به میزان مورد نیاز مصرف كننده، یعنی مصرف كننده در لحظه بخواهد بتواند از آن استفاده كند. بنابراین برای برآورد هزینه ی تولید برق در سیستمهای مختلف باید كل هزینه ی ناخالص تولید شامل هزینه های متغیر و ثابت محاسبه شود.
هزینه ی تولید برق در نیروگاههای اتمی به سه دسته تقسیم می شود، هزینه های سرمایه گذاری، بهره برداری و نگهداری و هزینه های چرخه ی سوخت هسته ای. علاوه بر این هزینه ها، در كشورهای در حال توسعه هزینه های جنبی مربوط به تحقیق و توسعه برای انتقال تكنولوژی هسته ای و هزینه های مربوط به بالابردن كیفیت تولیدات داخلی برای مشاركت در تخلیه ی تجهیزات و قطعات، هزینه های مربوط به آموزش و ارتقاء سطح آموزشی نیروی انسانی در بخش صنعت و بخش هسته ای نیز در برآورد قیمت تمام شده برق در نیروگاههای اتمی تأثیر دارد. در محاسبات معمول، این نوع هزینه ها در برآوردها به كار گرفته نمی شود. هزینه های سرمایه گذاری اولیه نیروگاههای اتمی در كشورهای مختلف بر حسب ظرفیت نیروگاه، شرایط زمین شناسی محل نیروگاه در طول دوران ساخت و هزینه های تأمین مالی متفاوت است. براساس بررسی انجام شده توسط آژانس بین الملل انرژی اتمی طی دهه ی گذشته، هزینه ی تمام شده ی نیروگاههایی كه در گروهی از كشورها شامل چكسلواكی سابق، كانادا، مجارستان، هندوستان و كره جنوبی به بهره برداری رسیدهاند، بین ۱۰۰۰ تا ۲۳۰۰ دلار برای هر كیلووات قدرت بوده است. در بررسی دیگری كه با مشاركت آژانس انرژی اتمی و آژانس بین المللی انرژی اتمی و آژانس بین المللی انرژی در مورد نیروگاههای در حال ساخت و به بهره برداری رسیده كشورهای OECD تا سال ۲۰۰۰ انجام شده، هزینه ی سرمایه گذاری اولیه نیروگاههای اتمی بین ۱۳۲۱ تا ۲۷۰۴ دلار برآورد شده است رقم مشابه برای سرمایه گذاری نیروگاه با سوخت ذغال سنگ كه به علت پایین بودن هزینه تولید و وفور مواد اولیه تنها رقیب نیروگاه هسته ای به شمار می رود، در این بررسی به ترتیب بین ۷۲۰ تا ۲۰۰۰ دلار و ۶۷۹ تا ۱۵۲۶ دلار برآورده شده است. متأسفانه تحقیق مشابهی درخصوص نیروگاهی با استفاده از سایر اشكال فسیلی و در كشوری چون ایران وجود ندارد. گرچه بنابر یك پژوهش داخلی، در قیمت ۳۰ دلار برای هر بشكه نفت و بیشتر، به طور قطع، استفاده از انرژی هسته ای برای كشور به صرفه است. از آنجا كه سال ۸۳ در شرایطی سپری شد كه قیمتهای بسیار بالای نفت تجربه شد، اگر استفاده از انرژی هسته ای در كشور جریان داشت، امكان محاسبه ی سود سرشار حاصل از آزادسازی ظرفیت بیشتر صادرات نفت مشخص می شد. از سویی ایران به عنوان تولید كننده و فروشنده ی رقابتی محصولات پتروشیمی هر قدر از نیروگاههای با سوخت فسیلی به سمت نیروگاههای اتمی برود، سود كرده و در جایگاه در خور خود قرار گرفته است. به این ترتیب بسیاری از هزینه های كلان مترتب بر تولید برق و نیروگاه فسیلی و آبی به خودی خود برچیده می شود. گرچه این همه در گرو رفتار سیاسی ایران در داخل و البته عرصه های بین المللی است.
به طور كلی هزینه سرمایه گذاری اولیه در نیروگاههای اتمی بالغ بر ۶۰ درصد از قیمت تولید واحد الكتریسیته را تشكیل می دهد و در نتیجه قیمت تمام شده برق از این نیروگاهها دارای حساسیت بالا نسبت به سرمایه گذاری اولیه است. درخصوص هزینه های بهره برداری و نگهداری نیز، نیروگاههای اتمی تقریباً مشابه نیروگاههای حرارتی با سوخت فسیلی هستند. در بررسی آژانس بین المللی انرژی اتمی هزینه بهره برداری و نگهداری نیروگاههای اتمی جدید كه طی دهه گذشته در پنج كشور مورد مطالعه (كانادا، چكسلواكی سابق، مجارستان، هندوستان و كره ی جنوبی) به مرحله بهره برداری رسیدهاند حدود ۴ تا ۱۳ میل در هر كیلو وات ساعت و برای نیروگاههای ذغال سنگ حدود ۳ تا ۱۰ میل در هر كیلو وات ساعت برآورد شده است. دامنه ی نوسان هزینه در كشورهای مختلف در مورد فعالیتهای مربوط به بهره برداری و نگهداری عمدتاً مربوط به نوع و اندازه نیروگاه، تعداد نیروگاه در یك سایت، تغییرات در هزینه های دستمزد كارگران و متخصصان مقررات ایمنی و بهره برداری است. از آنجا كه این مطالعات پس از بهره برداری از نیروگاه امكان انجام دارد، نمی توان هیچ كدام را به طور قطع به ایران تعمیم داد. اما براساس مطالعات انجام شده می توان نیاز آینده برق و البته سهم انرژی هسته ای در تولید آن را برشمرد. با توجه به چشم انداز انرژی هسته ای در جهان و تحولات بخش انرژی در كشور در طول ۲۰ سال گذشته، میزان كل ظرفیت الكتریكی مورد نیاز كشور تا سال ۱۳۹۴ در دو سناریوی رشد پایین و رشد بالا به ترتیب ۵۶ تا ۶۱ هزار مگاوات برآورد شده است. تأمین این میزان قدرت با توجه به محدودیت منابع برق آبی كه تا سال مزبور حدود ۱۰ هزار مگاوات برآورد شده، از طریق تكیه صرف به سوختهای فسیلی مشكل آفرین خواهد بود و هزینه های اقتصادی و اجتماعی بالایی به كشور تحمیل می كند. با این دیدگاه باید منابع متنوع انرژی در نظر گرفته شود كه سهم نیروگاههای هسته ای در دو سناریوی مذكور بین ۵ هزار مگاوات (معادل ۸/۸ درصد ظرفیت شبكه) تا ۸ هزار مگاوات (معادل ۱/۱۳ درصد ظرفیت شبكه) دیده شده است.
بحران پیش رو
دسترسی آسان به فرآورده های نفتی و گاز با قیمتهای بسیار نازل داخلی و عدم توجه به هزینه های نهایی و به حساب نیاوردن هزینه های فرصت فروش فرآورده ها و منابع گازی سبب شده است تا ساختار سیستم تقاضا و عرضه انرژی الكتریكی كشور به شدت وابسته به منابع فسیلی باشد. متأسفانه تاكنون برای ایجاد تنوع در منابع انرژی و استفاده از سایر گزینه های تأمین نیرو نظیر بهره گیری حداكثر از منابع آبی، استفاده از ذغال سنگ، انرژی هسته ای و انرژیهای نو اقدام جدی به عمل نیامده است. با توجه به محدودیت منابع آبی كشور و رشد فزآینده تقاضای انرژی برق كه طی دهه های گذشته به مراتب بالاتر از رشد تولید ناخالص داخلی و جمعیت بوده، همچنین روند تهی شدن منابع فسیلی، باید هر چه سریع تر برای ایجاد تنوع در تركیب سوخت اقدام كرد. در صورت ادامه روند موجود و ساخت نیروگاههای جدید با پایه سوخت فسیلی اعم از نفت كوره، گازوئیل و گاز، در سالهای آینده صنعت برق كشور با بحران تأمین سوخت نیروگاهها مواجه می شود. در آن صورت كشور علاوه بر متحمل شدن هزینه های بسیار برای ایجاد پالایشگاههای گاز و نفت و خطوط انتقال انرژی، باید از طریق واردات مشكل سوخت را حل كند. در میان تكنولوژیهای موجود و قابل دسترس برای تولید برق، استفاده از نیروگاههای هسته ای علاوه بر كمك به انتقال دانش فنی هسته ای، ایجاد قابلیتهای تكنولوژیك، بالابردن كیفیت محصولات داخلی و افزایش توان غنی سازی صنایع كشور- از طریق بالابردن سهم مشاركت داخلی در ساخت- به لحاظ اقتصادی نیز كاملاً رقابتی است. آنچه به عنوان سلاح و تهدید كشور و جهان نام برده می شود، انرژی خانگی است كه می تواند از بروز مشكلات بسیار آتی جلوگیری كند. انرژی هسته ای و نه تسلیحات، نیاز مبرم و عاجل كشوری است كه با رشد بسیار بالای تقاضای انرژی روبه روست شاید تصمیم نگرفتن، در آینده نه چندان دور، ایران صادركننده انرژی را به وارد كننده ی فرآورده ها و سوخت تبدیل كند.

منبع : خبرگزاری آفتاب