بیماری‌های شغلی در صنایع غذائی

در محیط‌های صنعتی و تولیدی، علاوه بر حوادث مسائلی مانند ”امراض حرفه‌ای“ مطرح است. منظور بیماری‌هائی است که ناشی از کارهای صنعتی و تماس با مواد و ترکیبات شیمیائی زیان‌آور است و از طریق خوردن، آشامیدن، تنفس و پوست به انسان منتقل می‌شود به‌عبارتی دیگر بیماری‌های شغلی یا حرفه‌ای به اختلالات و عوارضی گفته می‌شود که در محیط‌های کار غیر فنی و غیر بهداشتی یا در اثر عدم رعایت اصول و قواعد درست انجام کار عارض می‌شوند. در ادامهٔ مبحث به بیماری‌های ناشی از عوامل شیمیائی محیط کار می‌پردازیم.
بیماری‌های ناشی از عوامل شیمیائی محیط کار
در کارخانه‌های موادغذائی و صنایع وابسته به آنها گاه از موادشیمیائی گوناگون برای هدف‌های مختلف استفاده می‌شود که پاره‌ای از آنها برای سلامت کارکنان و مصرف‌کنندگان فرآورده‌ها مخاطره‌آمیز هستند. مهمترین این ترکیبات عبارتند از:
گاز آمونیاک:
کارکنانی که در واحدهای یخ‌سازی، سردخانه‌ها، بیسکوبیت‌سازی و واحدهای قوطی‌سازی شاغل هستند، در معرض این گاز و خطرات آن قرار دارند. گاز آمونیاک از راه ‌تنفس و مخاط نرم وارد بدن انسان شده و عوارض مختلفی مانند پرخونی دستگاه تنفس، ناراحتی‌های چشم و ذات‌الریه ایجاد می‌کند و اگر مقدار آن به یک درصد برسد موجب مرگ می‌شود. برای پیشگیری از عوارض گاز آمونیاک ضمن جلوگیری از نشت آن در محیط کار، لازم است در موارد نشت این گاز در مورد چشم شستشو با محلول یک درصد آب‌بوریک و مالیدن وازلین بین پلک‌ها انجام شود و در مورد گلو و بینی قرار دادن پنبه‌ای آغشته به سرکه در جلوی دهان و بینی بسیار مفید است.
شناسائی محل نشت گاز
برای شناسائی کحل نشت گازآمونیاک از دستگاه‌ها می‌توان از کاغذ آغشته به معرف‌های آمونیاک مانند تورنسل و فنل‌ فتالئین استفاده کرد. همچنین می‌توان روی محل‌های مشکوک به نشت مقداری کف صابون قرار داد. بزرگ شدن حباب‌های کف دلیل وجود نشت است.
گاز فرئون
در گذشتهٔ نزدیک از این گاز در سردخانه‌های بزرگ صنعتی به‌عنوان یک گاز سرماساز استفاده می‌شد و از زمانی که تأثیر این گاز در تضعیف لایهٔ ازن شناخته شد کاربرد ان محدود شد. فرئون گازی است بی‌خطر اما از ترکیب آن با اکسیژن در دمای بالا گازی سمی و خطرناک فشرده ایجاد می‌شود که قابلیت انفجار بالائی دارد.
گاز so۲
این گاز در اثر احتراق ناقص نفت سیاه، مازوت و به‌ویژه گوگرد و ترکیبات آن آزاد می‌شود و گازی است بی‌رنگ با بوی بسیار زننده و خفقان‌آور و سنگین‌تر از هوا.
در صنایع غذائی از این گاز برای هدف‌های گوناگون مانند سترون‌سازی، حشره‌زدائی، جلوگیری از قهوه‌ای شدن آنزیمی و سایر واکنش‌های مربوز به آنزیم‌ها در میوه‌ها و سبزی‌ها و سفیدکردن شکر در قندریزی‌ها استفاده می‌شود. قرار داشتن در معرض این گاز بدون کاربرد وسایل ایمنی موجب ضعیف شدن حس بویائی شده و عوارضی مانند تحریک مخاط چشم و گلو را به‌دنبال دارد. این تحریکات در مواردی بروز می‌کند که مقدار گاز در هوای تنفسی به حدود ۱۰ppm برسد و اگر مقدار گاز در هوای تنفسی به حدود ۱۰۰ppm برسد روی مخاط دستگاه تنفس و چشم اثر سوئی دارد. مقادیر حدود ۳ppm از این گاز در هوای تنفسی به‌وسیله‌ٔ حس بویائی قابل شناسائی است.
لازم به یادآوری است که گاز so۲ از هوا سنگین‌تر است و بنابراین این در موارد نشت آن کارکنان باید از قسمت‌های بالای محل برای تنفس اجباری استفاده کنند.
کلر و ترکیبات آزاد‌کنندهٔ آن
از این ترکیبات برای سترون‌سازی دستگاه‌ها، اماکن، آب مورد استفاده در کارخانه‌ها و مناطق مسکونی، همچنین برای بی‌رنگ‌کردن موادغذائی مانند آرد استفاده می‌شود. در پاره‌ای از کارخانه‌ها نیز برای جلوگیری از رشد و تکثیر باکتری‌ها و مخمرها استفاده می‌شود. کلر گازی است زرد مایل به سبز با بوئی تند که چنانچه دستگاه تنفس جذب شده و موجب عوارضی مانند سوزش چشم و دستگاه تنفس، سر درد، تهوع، استفراغ و سرفه می‌شود.
برای پیشگیری از عوارض این گاز لازم است به کارکنانی که با آن سرو کار دارند آموزش‌های لازم برای کاربرد وسایل ایمنی مربوطه مانند ماسک داده شود. باقیماندهٔ کلر در آب و بعضی از موادغذائی از راه دستگاه گوارش جذب شده و عوارض گوارشی ایجاد می‌کند.
حشره‌کش‌ها
فوستوکین، فسفین: نوعی حشره‌کش تدخینی است که از آن بیشتر برای سالم‌سازی توده‌های غلات در سیلوها و انبارهای نگهداری استفاده می‌شود، اما برای سالم‌سازی فضای محل‌های کار در واحدهای مربوط به موادغذائی هم مناسب است.
گازی است بی‌رنگ، با بوی شبیه سیر که در دمای بالاتر از ۲۸ درجهٔ سانتی‌گراد به‌صورت گازی شکل در می‌آید. این گاز بسیار بی‌ثبات است و در حضور اکسیژن و دما اکسیده می‌شود و در تجارت آن را به‌صورت قرص به بازار عرضه می‌کنند. مسمومیت‌های حاصل از این گاز بسیار نادر است و بیشتر در سیلوها و انبارهای غلات که کار حشره‌زدائی را بدون رعایت اصول ایمنی انجام می‌دهند، اتفاق می‌افتد و با علائمی مانند ضعف، تلوتلوخوردن، تهوع، استفراغ، کم‌شدن فشارخون و تنگی‌نفس همراه است. تمامی کارکنانی که با غلظت‌های کم گاز هستند، دچار ناراحتی‌های کلیه و گاه مرگ می‌شوند.
برمورمتیل
برمورمتیل نوعی حشره‌کش تدخینی است که بیشتر به‌صورت مایع به بازار عرضه می‌شود و از آن برای حشره‌زدائی توده‌های غلات و اماکن نگهداری آنها این گاز امروزه تا حدی محدود شده و چنانچه در کاربرد آن نکات ایمنی رعایت نشود، ناراحتی‌هائی مانند التهاب ریه، عفونت ریه، سوختنی‌های پوستی و ناراحتی‌های پوستی عارض می‌شود.
پارتیون
حشره‌کشی است مایع به رنگ زرد قهوه‌ای، غیر محلول در آب و محلول در حلال‌های آلی. مسمومیت‌های ناشی این سم در کارخانه‌های موادغذائی که از آن برای سالم‌سازی محیط کار و گاه حشره‌زدائی موادغذائی استفاده می‌کنند، ممکن است مشاهده شود که با عوارضی مانند شدت تنفس، سرگیجه، کندی نبض، سردرد، درد ناحیهٔ سینه و شکم، عرق زیاد، تنگ شدن مردمک چشم، بی‌حرکتی و تشنج ضعیف به شکل تکان‌های عضلانی، اختلالات در بینائی و اغما همراه است.
آکرولئین
آکرولئین در اثر حرارت ‌دادن کلسترول، روغن‌ها و چربی‌ها به مقدار بسیار کم به‌وجود می‌آید گازی است بی‌رنگ و بدبو که محرک مخاط دستگاه تنفس و چشم‌ها است و موجب بیماری‌هائی مانند رینیت، برونشیت و فارنژیت می‌شود.
فرمالدئید
گازی است با بوی زننده و محرک که در تجارت به‌صورت مایع به بازار عرضه می‌شود و از آن برای حشره‌زدائی و کپک‌زدائی اماکن مربوط به موادغذائی و به‌ویژه انبارهای نگهداری استفاده می‌شود. قرار گرفتن در معرض‌ هوای آلوده به این گاز موجب ورم ملتحمه‌ٔ چشم‌ها، سوزش گلو، سرفه، فارنژیت، رینیت و گاه زخم‌های پوستی و علائم گاستروآنتریت می‌شود.
حلال‌ها
حلال‌های آلی مانند سیکلوهگزان، بنزهپتان، تری کلرواتیلن و ... در کارخانه‌های روغن‌کشی استفاده می‌شود. کارکنانی که با این ترکیبات سر و کار دارند در صورت عدم رعایت مسائل ایمنی و حفاظتی دچار عوارضی مانند کم‌خونی، اختلالات تنفسی، خارش، تهوع، خون‌ریزی از بینی و ناراحتی‌های عصبی می‌شوند. این مواد از راه دستگاه گوارش و تنفس وارد بدن می‌شوند، بنابراین برای پیشگیری از عوارض آنها لازم است کارکنان پیش از اطمینان از سلامت هوای تنفسی وارد محل نشوند، زیرا گذشته از بیماری‌های یاد شده ممکن است موجب حوادث خطرناک بشوند.
برای پیشگیری از عوارض حلال‌ها لازم است د رموارد آلودگی هوا با این مواد، هوای محل کار را با هوای تازه جایگزین کرد و در مواردی که لازم است کارکنان به‌دلایلی وارد محل آلوده شوند، به‌علت ایجاد حالت خواب‌آلودگی بایستی کارکنان ضمن استفاده از ماسک و زنگ اخبار، طناب به کمر خود بسته و در مسیرهای راست و بدون مانع حرکت کنند و سر دیگر طناب در فضای باز باشد تا چنانچه در دچار عارضه شدند بتوان آنها را نجات داد.
هیدروژن سولفوره
از این گاز در کارخانه‌های قند و صنایع تخمیری استفاده می‌شود. این گاز از راه دستگاه تنفس جذب شده و عوارضی مانند سردرد، تهوع، سرفه و عوارض چشمی ایجاد می‌کند. اگر مقدار این گاز در هوای تنفسی زیاد شود موجب مرگ می‌شود. در این مورد نیز برای پیشگیری از عوارض لازم است هوای محل کار تهویه شود و کارکنان از وسایل ایمنی حفاظتی استفاده می‌کنند.
co۲ و co
این گازها از احتراق ناقص مواد سوختنی به‌ویژه ذغال حاصل می‌شوند، گاز co تمایل برای پیوند به هموگلوبین دارد، به‌نحوی که تمایل ان برای اتصال به هموگلوبین ۳۰۰ بار بیشتر از تمایل آن برای تشکیل پیوند با اکسیژن است. به‌علاوه پیوند آن با هموگلوبین برگشت‌ناپذیر است و بنابراین چنانچه مقداری از آن در هوای تنفسی موجود باشد، کم‌کم قسمت عمده‌ای از هموگلوبین را از کارآئی می‌اندازد، در نتیجه مقدار کافی اکسیژن به بدن نمی‌رسد و تنفس مختل شده و مسمومیت منجر به مرگ عارض می‌شود. البته در زمانی که مقدار co در هوا کم باشد مسمومیت منجر به مرگ عارض نمی‌شود، اما اختلالاتی مانند سردرد، تهوع و استفراغ، خستگی، بی‌قراری، کاهش حس قضاوت، احساس صدا در گوش، کم‌شدن بازدهی عضلات و اندام‌های حرکتی و بیهوشی و اغما عارض می‌شود. برای پیشگیری از عوارض ناشی از گازها، تهویهٔ هوای محل و برقراری سیستم‌های هوای مثبت ضروری است.

منبع : روزنامه جوان