جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


رنگ کردن به تمام روش های مختلف آن


«نكات قابل توجه ابتدایی»
هنر رنگ كردن در نگهداری دائمی یك درجه رنگ مشخص بر روی پارچه ها می باشد. پارچه ها یا از جنس جانوران مانند ابریشم، پشم ، یا پر بوده و یا از جنس نباتات همچون پنبه و لینن.قالب رنگ ها را آماده ساخته و آنها را شفاف تر می نماید. در برخی موارد به طور مثال در رنگ كردن ابریشم و پشم با رنگ های قیر ، زغال سنگ رنگ به صورت یك مرتبه با الیاف پارچه تركیب می شود یك فرآیند آماده سازی ضروری است. در موارد دیگر بطور مثال در رنگ آمیزی ابریشم و پشم به رنگ زرد به وسیله اسید نیتریك رنگ الیاف را دچار تغییر ساخته و رنگ آمیزی به شكل مناسب صورت نمی گیرد.رنگ های غیر محدود با استفاده از تغییرات شیمیایی شناخته شده مدیریت می شوند ، بدین ترتیب مثلا كرومات سرب (كروم زرد) به وسیله غوطه ور ساختن الیاف در محلول استات سرب و سپس در محلول بیكرومات پتاس بصورت ته نشین در می آید .ثابت كننده های رنگ بخشهایی هستند كه با جاذبه ای كه نسبت به مواد آلی دارند ، بع الیاف پارچه چسبیده و یا به مواد رنگ كننده متصل می شوند. این مواد ابتدا به كار برده می شوند ولی در رنگ آمیزی مرسوم و سنتی اغلب با الیاف رنگ شده مخلوط می شوند. با استفاده از تثبیت كننده های رنگ ، رنگی كه شسته شده و از بین می رفت به طور دائمی باقی می ماند.برخی تثبیت كننده ها . رنگ را اصلاح كرده و تعدیل می نمایند. به طور مثال زاج سفید رنگ روناس را كمرنگ تر كرده به قرمز روشن تبدیل می كند در حالی كه آهن آن را تیره كرده به ارغوانی تبدیل می كند.
«تثبیت كننده های رنگ»
تثبیت كننده های اصلی عبارتند از : زاج سفید، بلور زاج، استات آلومینینم، پر كلرید قلع، بیكلرید قلع، سولفات آهن، استات آهن، جوهر مازو، قلع قلیایی.
«رنگ كننده های الیاف»
مواد مورد استفاده در رنگ كردن الیاف متعدد هستند. در زیر مهم ترین آنها آورده شده اند:
روناس، نیل، بقم، بلوط سیاه، پوست بلوط، درخت برزیلی، سماق، آناتو، weld زردچوبه، قلیا، تورنسل یا launder قرمز، روغن مازو، قرمز دانه، لاك و الكل و نیز مواد معدنی زیر شامل: فروسیانید پتاسیم، بیكرومات پتاس، كرم تار تار، آب آهك و زنگ مس.
«رنگ های قیر- زغال سنگ»
این رنگ ها به طور انحصاری ، تحت امتیاز و در مقیاس های بزرگ تهیه می شوند. بنابراین رسید بقیه آنها داده نمی شود و در بسیاری مواقع به صورت پنهانی نگهداری می شوند.
دستورالعمل های ویژه جهت استفاده از این رنگ ها در انتهای این مقاله آمده است.
«مواد دیگر»
وان جامی از كود گاوی پس از استفاده از مواد تثبیت كننده بر روی الیاف گیاهی، مورد استفاده قرار می گیرد تا مقدار اضافی مواد تثبیت كننده را از بین ببرد. اخیرا محلولی از سیلیكات قلیایی به عنوان ماده جایگزین به كار می رود. همچنین از آلبومن یا گلوتن برای پر كردن رنگ چاپ و گاهی برای تثبیت آن استفاده می شود. رنگ های مورد استفاده یا آلیومن بكار رفته برای پارچه ها تركیب می شوند. در اثر حرارت در آلیومن منعقد شده و رنگ پارچه ها تثبیت می شود.
«سیلیكات های قلیایی . وسیله ای برای تثبیت رنگ»
استفاده از سیلیكات های قلیایی در چیت سازی دارای این فایده است كه در مقایسه با كاریرد حمام كود گاوی به تنهایی، رنگ ها را عمیق تر به خورد پارچه می دهد.
در بازگشت به عملكرد این نمك، قابل توجه است كه سیلیكات های قلیایی در كود گاوی نیز وجود دارند كه طبق گفته rogena این مقدار ۵/۱۷ % خاكستر می باشد كه در نتیجه كود تازه حاوی ۶/۲ % خاكستر بوده و این خاكستر شامل ۵/۶۲ % سیلیكاست. قسمت زیادی از این سیلیكا بصورت غیر محلول بوده و مقدار سیلیكایی محلول قابل توجه نمی باشد. قسمت محلول خاكستر برابر با ۳۸ % بوده كه این مقدار ۱۲ % سیلیكا و ۱۰ % پتاس و قلیا می باشد. بنابراین عوامل بالا دلیل واضح برای در نظر گرفتن سیلیكات های قلیایی به عنوان ماده تشكیل دهنده پربازده كود گاوی می باشند.
«زاج سفید»
ابتدا برای ابریشم و پشم به عنوان داده تثبیت كننده رنگ به كاربرده شده و برای این كار در آب حل می شود. در صورتی كه حاوی آهن باشد به رنگ های قرمز صدمه خواهد زد. این ماده تركیبی از سولفات آلومینیوم و سولفات پتاسیم یا آمونیاك می باشد. آلومینیم ماده تثبیت كننده فعال می باشد.
زاج آمونیاكی با اضافه كردن مقداری پتاس سوزآور از زاج پتاسی تشخیص داده می شود: اگر آمونیاك وجود داشته باشد، آزاد شده و بوسیله بوی تند متصاعد شونده شناخته می شود.
«زاج بلوری»
این ماده به مقدار زیادی مورد استفاده قرا می گیرد. با اضافه كردن كربنات قلیایی به زاج تا جایی كه رسوب ته نشین شده اولیه دوباره به صورت محلول در آید ساخته می شود. در صورتی به مقدار زیادی اضافه شود یك رسوب دائمی تشكیل می شود.
زاج بلوری در مقایسه با زاج معمولی مقدار بیشتری آلومینیوم در اختیار مواد عالی قرار می دهد.
«استات آلومینیوم»
از آن برای پنبه و لینن استفاده می شود زمانی كه حرارت ببیند اسید استیك آزاد شده و آلومینیوم در الیف باقی می ماند.
استات آلومینیوم با اضافه كردن محلولی از استات سرب (بلوری شكل) به محلولی از آمومینیوم تا جایی كه هر گونه مواد معلق یا رسوبی تشكیل شود ساخته می شود. روشی دیگر برای ساخت آن اضافه كردن ۲/۱ ۸، ۴/۱ ۶ ، پوند بلور سرخ هركدام در دو گالن آب جوش و هم زدن آن می باشد تا جایی كه ته نشینی صورت گیرد .
«بیكلرید قلع (نمك قلع . نیترو موریات قلع)»
۴ پوند اسید نیتریك تجارتی را به همراه ۵/۰ پوند نمك آمونیاك در ضرفی سنگی ریخته و به آن ۵/۰ پوند قلع دانه ای خالص اضافه كنید و یا قلع دانه ای را در مخلوطی از دو قسمت موریاتیك به یك قسمت اسید نیتریك حل كنید.
«پركلرید قلع»
قلع دانه ای را در اسید موریاتیك داغ تا جایی كه در بر می گیرد حل كنید. اغلب كرم تارتار به مخلوط آلومینیوم و قلع اضافه می شود.
«مس»
ممس برای رنگ كردن سایه های تیره در پشم به كار می رود. با حل كردن آهن تمیز در اسید سولفوریك رقیق و كریستالزه شدن آن ساخته می شود. نوع نا مرغوب آن از سولفید آهن ساخته می شود و حاوی آهن به فرم پراكسید می باشد . در مجاورت هوا اكسیژن بیشتری جذب شده و به میزان هم نمك های پراكسید آهن ، sesquioxide شكل می گیرد.
این ماده تثبیت كننده قوی بوده و قدرت آن با چسبیدن قالب های آهنی به پارچه ها مشخص می شود.
«استات آهن»
با حل كردن تكه های آهن در اسید استیك یا اسید پیرولیگنوس ساخته می شود . توصیه می شود از آن در رنگ كردن الیاف گیاهی استفاده شود .
«نیترات آهن»
¼ ۱۰ پوند اسید نیتریك و ¼ ۱۰ پوند اسید موریاتیك را مخلط نموده و كم كم ½ ۷۲ پوند مس را به همراه آنها در آب حل كنید .
آماده سازی جهت رنگ كردن
پشم نیاز به شستشو و نمیز كردن داشته ، ابریشم خام نیاز به زدودن چسپندگی داشته و پنبه نیاز به برش ، داغ كردن و سفید كردن دارد .
«تعیین اثرات نمك یا تثبیت كننده های گوناگون بر روی رنگها »
بای به دست آوردن قرمز روناسی بر روی پشم ، بهترین مقدار مصرفی روناس ½ وزن پشم مورد نظر جهت رنگ آمیزی می باشد و بهترین میزان نمكهای مورد استفاده ، قسمت زاج و یك قسمت تار تار قرمز به ازای ۱۶ قسمت از پارچه ها است .
تغییر در قسمتهای استفاده شده از نمك كاملا رنگ طبیعی روناس را تغییر می دهد . در صورتی كه میزان زاج كم شده از نمك كاملا رنگ طبیعی روناس را تغییر می دهد. در صورتی كه میزان زاج كم شده و مقدار تار تار افزایش یابد. رنگ به قرمز دارچینی تغییر می كند. اگر زاج به طور كامل حذف شده باشد رنگ قرمز كاملا از بین رفته و رنگ دارچینی تیره با دوامی بدست می آید.
در صورتی كه پارچه های پشمی در آب و كرومات دو پتاس ضعیف بجوشند قسمت اعظم رنگ از بین می رود. محلولی از صابون قسمتی از رنگ را شسته و تخلیه می كند ولی رنگ باقیمانده بسیار زیبا می شود. قلیاهای فرار رنگ قرمز روناس را افزایش می دهند ولی رنگ دوام چندانی نخواهد داشت.
«رنگ كردن پشم و پارچه های پشمی به رنگ آبی»
یك قسمت رنگ نیلی را در ۴ قسمت اسید سولفوریك غلیظ حل كنید . به این محلول یك قسمت كربنات پتاسیم خشك اضافه كرده و آن را با اضافه كردن ۸ برابر وزن آن آب رقیق نمائید. پارچه ها می بایست به مدت یك ساعت در محلولی از ۶ قسمت زاج و ۳ قسمت تارتار برای هر ۳۲ قسمت پارچه جوشانده شود.
سپس پارچه ها در وان پر از آب كه قبلا تهیه شده و حاوی محلول اسید سولفوریك و رنگ نیلی است انداخته می شود. میزان كمی یا زیادی محلول اسید سولفوریك و رنگ نیلی در آب بستگی به میزان سایه مورد نظر در پارچه خواهد داشت. در این وان پارچه ها باید آن قدر جوشانده شوند تا رنگ دلخواه بدست آید.
تنها رنگ كننده های مورد استفاده برای بدست آوردن رنگ آبی «ایساتیس» و «نیل» می باشند. «نیل» سازگار قوی برای رنگ كردن پشم، ابریشم، پنبه و انین دارد. هر نوع پارچه می تواند با رنگ نیل رنگ شود. بدون آن كه نیازی به تثبیت كننده رنگ باشد و از این رو رنگ بدست آمده پایدار بوده و دوام و ماندگاری طولانی خواهد داشت. ولی میل تنها به صورت محلول در روی پارچه ها كاربرد داشته و تنها حلال شناخته شده آن اسید سولفوریك می باشد. سولفات نیل اغلب برای آبی كردن پشم و ابریشم به كار برده می شود و رنگ بدست آمده به نام «آبی ساكسون» مشهور می باشد.البته این تنها محلول مورد استفاده این رنگدانه در رنگ كردن نمی باشد. متدول ترین روش از بین بردن رنگ دانه آبی در نیل بوده و آن را به رنگ سبز در می آورند و سپس به وسیله قلیا در آب حل می كنند. برای رسیدن به این هدف دو روش مورد استفاده قرار می گیرد.
در روش اول نیل را با محلولی از اكسید آهن سبز مخلوط كرده و به آن سولفورهای فلزی گوناگون اضافه می كنند. در این صورت اگر نیل، آهك، و سولفات سبز آهن با هم در آب مخلوط شوند. نیل تدریجا رنگ آبی خود را از دست داده و به سبز تبدیل شده و در آب حل می شود.
روش دوم عبارت است از مخلوط كردن نیل در آب با یك سری مواد گیاهی كه تحمل جوشیدن بالایی دارند. در این حال نیل به وسیله آهك زنده و یا قلیا كه به محلول اضافه می شود در آب حل می شود.
روش اول معمولا در رنگ كردن پنبه و لنین و روش دوم در رنگ كردن پشم و ابریشم به كار می رود.
در رنگ كردن پشم ، سبوس و رنگ نیل عموما به عنوان جوش آورنده های گیاهی و آهك به عنوان حلال ماده سبز رنگ نیل (وسمه) به كار می روند.
رنگ نیلی خود حاوی ماده رنگی شبیه به نیل (وسمه) می باشد و با دنبال كردن یك سری فرآیندهای خاص ممكن است نیل از عصاره آن بدست آید.
در وضعیت عادی رنگ نیلی هنگامی كه خریداری می شود، نیل (وسمه) موجود در آن تفاوت چندانی با وضعیت گرده های سبز رنگ ندارد ولی مقدار آن در رنگ نیلی كم می باشد و با مقدار زیادی از مواد گیاهی دیگر مخلوط می شود.
هنگامی كه پارچه در ابتدا از خمره بیرون آورده می شود رنگ سبز خواهد داشت ولی به زودی به آ‘ی تبدیل خواهد شد. بایستی به دقت شسته شود تا ذرات تركیب نشده آن خارج شوند این محلول از نیل دارای دو شكل می باشد: ابتدا این كه گاهاً مستعد تبدیل سریع به جوش آورنده های فاسد می باشد و تشخیص آن به وسیله بوی تعفن متساعد شده و عدم ظهور رنگ سبز صورت می گیرد. در این مرحله محلول رنگ نیل را به طور كلی خراب می كند.
این مشكل با اضافه كردن آهك بیشتر كه دارای قابلیت تعدیل كنندگی فساد می باشد حل خواهد شد.
ثانیا ، گاهی جوش آمدن بسیار آهسته صورت می گیرد. این نقیصه با اضافه كردن نیل یل سبوس بیشتر جهت كاستن از ضخامت آهك رفع می شود.
«ساختار مواد شیمیایی آبی و سبز»
مواد شیمیایی مورد استفاده در رنگ كردن ابریشم، پنبه یا پشم به رنگ آبی یا سبز كم رنگ و نیز تمیز كردن و به وسیله فرآیند زیر تهیه می شود.
یك پوند از بهترین نوع روغن جوهر گوگرد را به همراه یك اُنس از بهترین نوع نیل كه دقیقا وضع شده و رنگ شده اند وخلوط كرده و بعد از آن كه خوب هم زده شدند یك پیمانه كوچك از كربنات دو پتاس خام به اندازه یك نخود یا حداكثر دو نخود اضافه كنید.
این كار سریعا جوش زدن را افزایش داده و باعث می شود كه نیل در هم زن حل شده و به دانه های ریز تبدیل گردد.
به محض این كه جوشیدن متوقف شد آن را در یك بطری كه در آن به وسیله چوب پنبه محكم شده ریخته و در روز بعد از آن استفاده نماید.
توجه كنید در صورتی كه مقدار بیشتری از كربنات دو پتاس خام استفاده شود موجب تیره كردن و گشتن رنگ خواهد بود.
مواد شیمیایی برای رنگ سبز به روش بالا (آبی) تهیه می شوند با این تفاوت كه یك چهارم روغن جوهر گوگرد بیشتر به مراحل اضافه می شود.
«تخلیه رنگ ها»
رنگرزان معمولا تمامی ابریش های رنگ شده را كه مایلند رنگشان را تخلیه كنند، در یك ضرف مسی بزرگ كه قبلا در آن یك دوم پوند با یك پند صابون سفید حل شده است می ریزند. سپس آنها را جوشانده و زمانی كه ضرف مسی پر از رنگ شد ، ابریشم ها را بیرون آورده شده و در آب گرم شسته می شوند. دزر ضمن این كار محلول جدیدی از صابون به ضرف مسی اضافه می شود و فرآیند قبل تكرار می شود تا كلّ رنگ تخلیه شود.
برای آن دسته از رنگ ها كه تخلیه كامل رنگ مد نظر است مانند خاكستری، دارچینی و … زمانی كه صابون عملی نیست، از تارتار باید استفاده كرد.
در رنگ های مختلط و پارچه های پشمی یا كتانی سبز رنگ یا زیتونی رنگ و … روغن جوهر گوگرد در آب گرم باید استفاده شود. در مورد دیگر رنگ ها زاج را بایستی در ضرف مسی جوشانده و سپس سرد كرده سپس ابریشم ها داخل آن شده جوشانده شوند و آنها را جهت شستشو خارج كنید تا قبل از آن كه دوباره رنگ شوند.
مقدار كمی اسید موریاتیك رقیق شده در آب گرم جهت تخلیه رنگ های سریع مورد استفاده قرار می گیرد سپس پارچه ها باید در آب سرد و سپس گرم شسته تا از بروز صدمه به آنها جلوگیری شود.
«تخلیه رنگ دارچینی خاكستری و … زمانی كه بسیار پر رنگ هستند»
مقداری تارتار را در هاون كوبیده و در سطلی الك كرده و سپس روی آن مقداری آب جوش بریزید. ابریشم ها را در محلولی تمیز از مواد بالا قرار دهید . این كار رنگ ها را خارج می كند. اما در صورتی كه رنگ به سرعت خارج نشد مقداری بیشتر تار تار اضافه كرده و پارچه ها را مانند قبل در آن قرار دهید.
«رنگ كردن مجدد و یا تغییر رنگ پارچه ها و … »
تغییر رنگ بستگی به موادی دارد كه پارچه ها قبلا با آن رنگ شده اند. گاهی اوقات زمانی كه پارچه ها خیلی تمیز بوده اند مقدار بیشتری مواد رنگی باید اضافه شوند كه رنگ مورد نظر را به دست می دهند و گاهی اوقات رنگ موجود روی لباس باید تخلیه شده و دوباره رنگ شود. هر رنگی در طبیعت رنگ مشكی را یا به رنگ آبی ، یا زرد، قرمز و یا قهوه ای در می آورد و مشكی آن را به رنگ مشكی باز می گرداند. همه رنگ ها زمانی كه استفاده شده بود بوده است به سبز یا مشكی تبدیل شود، سبز به قهوه ای و قهوه ای به سبز تبدیل می شود. همچنین در زمان رنگ آمیزی دوباره، درجه پر رنگ تر و تیره تری از بار اول بدست می آید.
رنگ های زرد ، قهوه ای و آبی به راحتی تخلیه نمی شوند. آجری، بعضی قرمزها و زیتونی هاو… به راحتی تخلیه می شوند.
برای رنگ های آجری ، مقدار كمی زاج در یك ظرف مسی جوشانده و هنگامی كه حل شد، پارچه ها را در آن انداخته و آنها را جوشانده و احتمالا پس از چند دقیقه مقدار كافی از رنگ تخلیه می شود تا رنگ دلخواه بدست آید.
رنگ های زیتونی، خاكستری، و … با اضافه كردن ۲ یا ۳ قاشق غذاخوری (كمی بیشتر یا كمتر) روغن جوهر گوگرد و قار دادن پارچه ها در آن و جوشاندن آن از بین رفته و سفید می شوند. در صورتی كه رنگ شیمیایی سبز یا زاج ، كربنات دو پتاس خام و یا صابون تخلیه شده و به زرد تبدیل می شود، اگر این رنگ زرد برای جذب رنگ آبی مراحلی را طی كرده باشد باید به وسیله صابون جوشانده شود.
اسید موریاتیك به همراه حرارت دستی اغلب رنگ ها را تخلیه می كند. رنگ مشكی ممكن است به آجری، ارغوانی، سبز یا قهوه ای تیره تبدیل شود و اغلب رنگ مشكی را به ارغوانی، سبز یا قهوه ای تیره در می آورند ولی سبز اصلی ترین رنگی است كه مشكی به آن تغییر رنگ می دهد.
«زاج زدن به پارچه های ابریشمی»
به پارچه های ابریشمی باید در حالت زاج اضافه شود زیرا اگر زمانی كه گرم شوند به آنها زاج اضافه شود از درخشندگی و جلوه آن كاسته شده و یا برق رنگ پارچه از بین می رود. مایع زاج باید به صورت قوی برای پارچه های ابیشمی به كار رود زیرا بعدا رنگ را بهتر به خود جذب می كنند.
«رنگ كردن پارچه های ابریشمی به رنگ آبی»
پارچه های ابریشمی با استفاده از ج.شاننده ای شامل ۶ قسمت سبوس، ۶ قسمت نیل، ۶ قسمت پتاس و یك قسمت روناس به رنگ آبی كم رنگ در می آید. برای رنگ كردن آن به رنگ آبی تیره ابتدا باید به اصطلاح نگ زمینه دریافت كند. برای این كار از یك رنگ كننده قرمز به نام «بنفش گلسنگ» استفاده می شود.
«رنگدانه آبی رنگ آهن دار»
یك نوع تثبیت كننده از یك قسمت نیترات آهن، ۸ انس بیكلرید قلع (بلور) و ۵-۰ انس روغن جوهر گوگرد و ۱۰ گالن آب تهیه می شود.
مایع دیگری نیز با حل كردن ۴ انس از رنگدانه های آهن دار قرمز یا زرد پتاس با توجه به درجه رنگ مورد نظر در آب ساخته می شود.
سپس پارچه های ابریشمی به طور متناوب داخل هر دو محلول برای ۱۰ دقیقه و برای ۶ بار قرار داده می شوند. بعد از قرار دادن در هر محلول در آب حاوی كرم تارتار نیز شسته می شوند.
«رنگ كردن پنبه و لنین به رنگ آبی»
پنبه و لنین به وسیله محلولی شامل یك قسمت نیل، یك قسمت سولفات سبز آهن و ۲ قسمت آهك زنده به رنگ آبی در می آیند.
ترجمه : امید چیتسازان
با نظارت و كنترل عبد الله احراری
منبع : مرکز علمی و پژوهشی فرش ایران


همچنین مشاهده کنید