بررسی صنعت تعمیر و نگهداری هواپیما در کشور

توانمندی‌ها و قابلیت‌های كشور در تعمیر و نگهداری هواپیما
سال‌ها است توانمندی‌ها و دستاوردهای كشور در صنعت تعمیر و نگهداری هواپیما مورد بی‌توجهی مسئولین قرار گرفته است، البته اخیراً تحولات دلگرم‌كننده‌ای در این زمینه رخ داده است كه نوید دستاوردهای بزرگی برای آینده كشور را می­دهد.
بازار جهانی خدمات تعمیرات و نگهداری هواپیماهای تجاری به اندازه بازار فروش هواپیماهای تجاری، ارزشمند و گسترده می‌باشد. طبق گزارش یك تیم مشترك از شركت‌های Back Aviation Solution/Team SAI حجم بازار خدمات تعمیرات و نگهداری هواپیما در سال ۲۰۰۳، برابر ۱/۳۶ میلیارد دلار محاسبه شده است كه ۵/۱۰ میلیارد دلار مربوط به بخش تعمیرات و نگهداری موتور، ۲/۸ میلیارد دلار سهم خدمات سرویس و نگهداری هواپیما در خط پرواز، ۷/۱۰ میلیارد دلار سهم تعمیرات سنگین (اورهال) و اصلاحات فنی و همچنین ۷/۶ میلیارد دلار سهم بخش تعمیرات قطعات و متعلقات شده است. طبق پیش‌بینی این شركت ارزش بازار فوق در سال ۲۰۱۴ به ۱/۴۹ میلیارد دلار خواهد رسید. اما بررسی شركت مشاوره‌ای Aero strategy ارزش بازار این بخش را در سال ۲۰۰۳ معادل ۷/۳۵ میلیارد دلار محاسبه كرده است و دورنمای آن را در سال ۲۰۱۳ برابر ۶۰ میلیارد دلار برآورد نموده است. این شركت سهم بخش تعمیرات موتور را ۴/۱۲ میلیارد دلار، سهم سرویس و تعمیرات در خط پرواز را ۸/۷ میلیارد دلار و سهم تعمیرات سنگین و اصلاحات فنی را ۸ میلیارد دلار، سهم تعمیرات قطعات و متعلقات را ۵/۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۳ محاسبه كرده است. طبق برآوردهای دیگر هزینه تعمیر و نگهداری یك هواپیما در دوران عمرش چندین برابر (۲تا۳ برابر) قیمت اولیه هواپیما است.
رقم­های فوق به خوبی نشان‌دهنده حجم فوق‌العاده‌ای است كه شركت‌های حمل و نقل هوایی هزینه نموده و صنایع مهندسی خدمات تعمیرات و نگهداری می‌توانند كسب نمایند. اهمیت و ارزش تعمیرات نگهداری به گونه‌ای است كه از پارامترهای مهم و كلیدی در انتخاب و بهره‌برداری هواپیماها در خطوط هوایی دنیا می‌باشد. صنعت هوایی کشور در طول سال‌های دفاع مقدس تجربیات ارزنده­ای در این زمینه کسب نموده است. همچنین سرمایه­گذاری­های صنعتی گسترده­ای توسط ارگان‌های مختلف در زمینة طراحی، ساخت، مونتاژ، تعمیر و نگهداری هواپیماهای مختلف صورت پذیرفته است. در ادامه توانمندی‌ها و قابلیت‌های كشور در تعمیر و نگهداری هواپیما مورد اشاره قرار گرفته است.
الف- هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران
هما از سابقه­ای طولانی در تعمیر و نگهداری برخوردار است و توانسته است هواپیماهای بوئینگ ۷۲۷ و ۷۳۷ و فوكر ۱۰۰ را تعمیرات اساسی نماید. هم اکنون انجام تعمیرات سنگین هواپیماهای بدنه باریک در هما نهادینه شده است. این شرکت، در سال ۱۳۸۱ اقدام به تعمیر اساسی دو فروند هواپیمای ایرباس نمود كه از هر حیث قابل توجه و موجب افتخار است. در طول این تعمیرات، سیستم­های ناوبری ACASII نیز هم­زمان روی این هواپیما نصب گردید. ترخیص هواپیما پس از اولین آزمایش پرواز نشان از کیفیت بالا در تعمیرات انجام گرفته می­باشد. این درحالی است که کل هزینة ارزی این تعمیر کمتر از ۵۰۰ هزار دلار می­باشد. دستورالعمل­های تعمیراتی این هواپیما نیز برای اولین بار، بجای خرید از کشور، توسط بخش مهندسی واحد تعمیرات اساسی هواپیمای هما نوشته و تهیه گردید که از این بابت نیز حدود یکصد­ و ­پنجاه هزار دلار صرفه­جویی ارزی نصیب شرکت و کشور گردیده است. در این شركت، چک­های هواپیماهای ایرباس در سطوح A ، B ، C و D انجام می‌شود. قابل ذكر است كه شركت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران اورهال هواپیماهای بویینگ ۷۲۷ شركت هواپیمایی آسمان را نیز انجام می‌دهد.
ب- شركت صنایع هواپیمایی ایران (صها)
شركت صنایع هواپیمایی ایران (صها)، با بیش از ۳۰ سال سابقه در فناوری پیشرفته هوانوردی و دارابودن گواهینامة ایزو ۹۰۰۲ در ایران، جزو معدود مراكز تعمیرات در جهان است كه به طور همزمان تعمیرات اساسی و بازرسی‌ها و آرایش‌های فنی ۹ نوع هواپیما و ۲۰ نوع موتور انواع هواپیماهای نظامی و غیرنظامی و صنعتی را همزمان انجام می‌دهد. این شركت با برخورداری از كادر تخصصی مجرب، ماشین‌آلات و تكنولوژی پیشرفته، از مهم‌ترین زیرساخت‌های كشور در تعمیر و نگهداری هواپیما به شمار می‌رود.
ج- شركت خدمات هوایی كشور (آسمان)
شرکت آسمان نیز دارای پتانسیل­ بالایی در این زمینه است و آشیانه بزرگی را در دست احداث دارد. این شرکت توانسته در این بخش، استانداردهای بین­المللی را به دست آورد. نمونه‌هایی از كارهای انجام گرفته در شركت هواپیمایی آسمان به شرح زیر می‌باشد:
الف- تعمیر اساسی هواپیماهای فالکن
ب- تعمیرات اساسی هواپیمای F-۲۷ ( فرندشیپ)
پ- تعمیرات هواپیماهای F-۲۸
ت- تعمیرات اساسی هواپیمای ATR - ۴۲ و ATR - ۷۲
ث- برنامه­ریزی برای تعمیر و سرویس قطعات مختلف هواپیماها
ج- آموزش نیروها
چ- تجهیز کارگاه­های تخصصی
ح- کتابخانة فنی هواپیمایی آسمان
خ- دریافت گواهینامة JAR-۱۴۵ ، AS-۹۰۰۰ و ISO-۹۰۰۲
د- ساخت آشیانة تعمیر و نگهداری
ذ- نصب دوربین نقشه‌برداری هواپیمای فالکن
د- شركت خدمات هوایی پارسشركت خدمات هوایی پارس، با بهره‌گیری از متخصصین باتجربة ایرانی و خارجی و همچنین مجهز بودن به ۲۰ كارگاه تعمیراتی، ۲ آشیانه مستقل و مجهز،‌۴ انبار قطعه و ۲ مركز كالیبرایسون پیشرفته ‌در وسعتی بالغ بر ۱۷۰۰۰ مترمربع واقع در شمال غربی فرودگاه مهرآباد، ضمن دارابودن نمایندگی انحصاری شركت‌های معتبر جهان در كلیه سطوح، به عنوان اولین و تنها مركز تعمیر و نگهداری هواپیماهای شرقی در ایران، در زمینه‌های زیر فعال است:
الف) تعمیر قطعات، تجهیزات، تسترها، هواپیماها وهلی‌كوپترهای شرقی
ب) راه‌اندازی، بهینه‌سازی وتعمیر موتورهای هوابرد شرقی
ج) تهیه وتعمیر تجهیزات، قطعات یدكی و یونیت‌های مورد نیاز طراحی
د) اجرای آموزش‌های تخصصی و تایپ در زمینة تعمیر ونگهداری هواپیماها و هلی‌كوپترهای شرقی
نظر به رویكرد كشور در ساخت هواپیما، و از آنجا كه هواپیمای ایران ۱۴۰ (آنتونوف ۱۴۰) در ایران به ساخت و بهره‌برداری رسیده است، همكاری میان شركت هسا و خدمات هوایی پارس از اهمیت خاصی برخوردار است.
ه- شركت هسا
جهت انجام چك­ها و تعمیرات احتمالی مربوط به هواپیمای ایران ۱۴۰، شركت هسا آشیانه­ای را ساخته است و چك­های مربوط به این هواپیما در داخل این آشیانه انجام می­شود.
فرصت‌های پیش‌روی صنعت تعمیر و نگهداری هواپیما
الف- بخش عمده‌ای از ناوگان حمل و نقل هوایی كشور در اختیار دولت است و اغلب مراكز مربوط به حمل و نقل هوایی اعم از سیاست‌گذار، قانون‌گذار (مقررات) و بخش بازرگانی (شركت­های هوایی)، بخش تعمیرات، منابع مالی و غیره همه و همه دولتی است و بسیاری از آنها نیز از یك بخش از دولت اداره می‌شوند كه این یك فرصت استثنایی و ویژه است.
ب- ناوگان ما تقریباً قدیمی است و عمدتاً ملكی است و سن و سال آنها به هم نزدیك است و می‌توان برای جایگزینی آنها تصمیم واحدی گرفت. این یك فرصت عالی است.
ج- موضوع دیگر این است كه حمل و نقل هوایی ما جواب­گوی تقاضای بازار نیست و برای توسعه تحت فشار است و هنوز دوران رشد خود را طی نكرده است و در صورت مهیا بودن شرایط و امكانات، بیشترین رشد جهانی حمل و نقل هوایی در ایران خواهد بود و برای این كار می‌توانیم برنامه‌ریزی كنیم. در مجموع ناوگان هوایی مورد نیاز كشور، خود بازار بزرگی را تشكیل می‌دهد.
د- دیگر اینكه هنوز در كشورهای همسایه، امكانات تعمیر و نگهداری كلیه هواپیماهای موجود منطقه راه‌اندازی نشده است و ظرفیت‌های خاص وجود دارد. این نیز فرصتی خوب تلقی می‌شود.
نقاط قوت صنعت تعمیر و نگهداری هواپیما
الف- از نقاط قوت كشور ما دارا بودن سابقه طولانی در بخش هوایی، اعم از صنعت تعمیر و نگهداری، ساخت، بازرگانی و یا حتی آموزش فنی حرفه‌ای و آكادمیك در بخش هوایی است. به همین دلیل انبوهی از نیروی كار متخصص و با تجربه در این بخش در كشور وجود دارد. علاوه بر این، ظرفیت مؤسسات آموزشی اعم از دانشگاه ­ ها و مراكز آموزش موجود در صنایع برای آموزش و وارد كردن نیروی كار مورد نیاز بسیار بالاست. این موضوع یكی از نقاط قوت ماست كه در بسیاری از كشورهای همسایه ما بی‌نظیر است. این امكان به راحتی وجود دارد كه نیروهای جوان به سرعت گواهینامه‌های خاص تعمیراتی در هر زمینه‌ای را كسب نمایند.
ب- از دیگر نقاط قوت در كشور ما، ارزان بودن نیروی كار متبحر و متخصص است كه دارای رتبه‌بندی معتبر بین‌المللی است. دستمزد در ایران نسبت به بسیاری از كشورهای هم‌رده و كلیه كشورهای اروپایی پایین‌تر است.
ج- از نظر كیفیت كار نیز، سطح كیفی كار هوایی در ایران با كشورهای پیشرفته اروپایی قابل مقایسه است و كم‌فروشی‌هایی كه در برخی از كشورها دیده می‌شود در كیفیت كار هوایی ایرانی‌ها دیده نمی‌شود. این امر دلایل مختلفی دارد كه عواملی چون نیروی كار مسؤولیت‌پذیر و تابع مقررات و ... از آن جمله هستند.
د- ایجاد تأسیسات هوایی در ایران به سهولت و با هزینه‌های پایین قابل انجام است.
ه- علاوه بر شرایط مطلوب فوق، ما امكانات خوبی نیز به صورت دایر و فعال در ایران داریم. مثل امكانات تعمیرات هواپیماهای قدیمی بوئینگ ۷۲۷ ، ۷۳۷ و ۷۰۷ و ایرباس A۳۰۰ ، امكانات تعمیرات فالكن و برخی هواپیماهای دیگر كه فعالیتشان دارای تأیید بین‌المللی است و علاوه بر اینها توانایی‌هایی در زمینة تعمیرات موتور و بدنه برخی دیگر از هواپیماها و همچنین تأسیسات تخصصی مربوط كه دارای استانداردهای هوایی هستند، نیز موجود است.همكاری وزارت دفاع و وزارت راه و ترابری
در سال ۱۳۸۱ علاوه بر آنكه كشور به بعضی موفقیت­ها در صنعت تعمیر و نگهداری نائل آمد، رویكردهای وزارتخانه‌های دفاع و راه و ترابری كه در واقع بازیگران اصلی این صنعت بودند، به هم نزدیك شد. از جمله موفقیت ها می توان به موارد زیر اشاره كرد.
• شركت هواپیمایی آسمان موفق به دریافت گواهینامة JAR-۱۴۵ شد.
• هما توانست برای اولین بار اورهال ایرباس ۳۰۰ را با موفقیت (و با صرف هزینه­ای به مراتب پایین­تر از آنچه كه به خارجی­ها می­دادیم) انجام دهد.
• وزیر راه و ترابری، خروج هواپیما از كشور برای اورهال (در مواردی كه توانایی آن در كشور موجود است) را ممنوع كرد و به دستور او در بهمن­ماه گذشته کمیته­ای با حضور نمایندگان هما، هواپیمایی کشوری و وزارت دفاع در هواپیمایی کشوری تشکیل شد که هدف آن ایجاد مرکز تعمیر و نگهداری هواپیما در داخل کشور بود. این كمیته در بدو كار پیگیر شد تا اورهال هواپیماهای بوئینگ ۷۴۷ هما در داخل كشور انجام شود.
• صها در مذاكراتش با یك شركت فرانسوی، از تأسیس شركتی خصوصی خبر داد كه بصورت غیردولتی اداره می­شود و می­تواند از امكانات صها بهره جوید. این شركت، آمادگی خود را برای انجام اورهال هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ هما در آشیانه «فجر» اعلام كرد.
قرارداد فارسكو و سوژرما و تشكیل شركت فجرآشیان (موفقیت بزرگ)
بیان تجارب فوق نشان می­دهد كه موفقیت در هر عرصه­ای، از جمله صنعت تعمیر و نگهداری، نیازمند نگاه ملی به ظرفیت­های ملی است؛ این تجربه­ای است كه با قربانی شدن چندین و چند فرصت به آن دست یافته­ایم. امید است با استفاده از یكی از بزرگترین آشیانه­های تعمیرات انواع هواپیمای پهن­پیكر در فرودگاه بین­المللی مهرآباد، در آینده­ای نه­چندان دور، شاهد شكوفایی صنعت تعمیرات هواپیماهای تجاری ( Civil ) در كشورمان باشیم.
در این مركز، با تأسیس «شركت مهندسی تعمیر و تعمیرات اساسی هواپیمایی فجر­آشیان» (فارسكو) و مشاركت شركت فرانسوی «سوژرما» ( SOGERMA )، همكاری­های جدیدی در زمینة تعمیرات اساسی انواع هواپیماهای تجاری داخلی و كشورهای منطقه صورت پذیرفته است. اقدامات و توافقات نهایی، در بیست و یكم خردادماه سال جاری، منجر به انعقاد قرارداد بین رؤسای هیأت مدیره دو شركت فارسكو و سوژرما گردید.
قابل ذكر است كه قبلاً شركت صنایع هواپیمایی ایران (صها) به منظور اورهال هواپیماهای پهن‌پیكر، به‌ویژه بوئینگ ۷۴۷، ساخت آشیانه‌ای را در شمال فرودگاه مهرآباد تهران آغاز نموده بود. طرح اولیه این آشیانه مربوط به سال‌های قبل از انقلاب اسلامی می‌باشد كه طراحی آن توسط شركت لاكهید انجام گرفته بود. بعد از انقلاب از سال ۱۳۶۳، ساخت این آشیانه با نام فجر، با تغییراتی به‌كمك متخصصان داخلی و با همت صنایع هواپیمایی ایران (صها) آغاز شد. در حال حاضر این آشیانه به لحاظ وسعت، ششمین یا هفتمین آشیانه بزرگ دنیاست كه دارای یكصد‌وشصت‌متر دهنه بدون ستون می‌باشد و همزمان می‌تواند چهار هواپیمای پهن‌پیكر بوئینگ ۷۴۷ و دو هواپیمای باریك‌پیكر را در خود جای دهد. این آشیانه در قالب یك توافق، به‌صورت استیجاری در اختیار شركت فجرآشیان قرار گرفت. در قالب همین توافق شركت‌ فجر‌آشیان می‌تواند از تمامی كارگاه‌های پشتیبانی فنی صها استفاده نماید.
هم‌اكنون سهامداران شركت فجرآشیان عبارتند از :
- شركت صنایع هواپیمایی ایران (صها) ۳۱ درصد
- شركت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما) ۲۵ درصد
- شركت هواپیمایی ماهان ۲۰ درصد
- شركت فرانسوی SOGERMA ۲۴ درصد
بدین‌ترتیب شركت فجرآشیان در حال حاضر با ساختاری نو و با همكاری دو خط مهم هوایی كشور یعنی هما و ماهان كه بیشترین هواپیماهای پهن‌پیكر بوئینگ ۷۴۷ و ایرباس را در اختیار دارند وظیفه خویش را آغاز كرده است و تاكنون به موفقیت‌های چشم‌گیری نیز دست یافته است. امید می‌رود با توجه به مزیت‌های رقابتی كه كشور ما دارد، پس از تجهیز كامل این آشیانه بزرگ، علاوه بر رفع نیاز داخلی، راه برای ورود به بازار منطقه و جهان برای این شركت داخلی فراهم گردد.
تجربه شركت فجرآشیان، یك اقدام خوب و مثبت است، علیرغم اینكه بسیار دیر به ثمر نشست ولی دستاوردهای بسیار خوبی در این مدت كوتاه حاصل نموده است. گسترش خدمات این شركت و بهره‌برداری بیشتر شركت‌های ایرانی از توان و ظرفیت آن و همچنین فراهم‌سازی بستر قانونی برای ایجاد شركت‌های مشابه دیگر در زمینه تعمیرات و نگهداری موتور، متعلقات هواپیما و دیگر انواع هواپیماها، می‌تواند بهره‌برداری مناسبی از ظرفیت‌های كشور باشد.
جایگاه تعمیر و نگهداری در خرید هوشمندانه هواپیما
تعمیر و نگهداری هواپیما از نظر تکنولوژیکی، شامل سه سطح تعمیرات سبک، تعمیرات نیمه سبک و تعمیرات سنگین یا اورهال می­باشد. با توجه به اینکه اورهال هواپیما شامل باز کردن و تست قطعات و سرهم کردن مجدد آنها است، می­توان نتیجه گرفت که اورهال و مونتاژ در ارتباط با هم هستند و از تجربیات هر بخش می توان برای بخش دیگر نیز استفاده نمود. بنابراین هر کشوری که توانایی اورهال هواپیما را داشته باشد توانایی مونتاژ آن را نیز دارد.
هزینه تعمیر و نگهداری هواپیما در طول عمر هواپیما ۲ تا ۳ برابر قیمت هواپیما است. بنابراین توانایی شرکتهای هواپیمایی و کشورها در کاهش این هزینه­ها نقش بارزی در سودآوری صنعت حمل و نقل هوایی خواهد داشت. برخورداری از توانایی تعمیر و نگهداری به عنوان سطحی از تکنولوژی، مقدمه­ای برای کسب سطوح بالاتر مانند طراحی و ساخت هواپیما است. اگر كشوری صاحب توان تعمیر و نگهداری باشد، می­تواند در عرصة ساخت هواپیما هم وارد شود و به موفقیت­هایی نائل شود.
جمع بندی
هرچند كشور ما در زمینه صنعت تعمیر و نگهداری هوایی فرصت­های متعددی را از دست داده است، اما امروز باید نگاه خود را نسبت به این صنعت و وضعیت آن عوض كنیم و با حمایت همه­جانبه از این اقدام، به دنبال شكار فرصت­های جدید باشیم. اكنون شرکت GAMCO در امارات، امکانات و توانایی­های موجود در کشور پاکستان، موفقیـت ترکیه در پیوستن به سازمان اروپایی JAA و قابلیت­های تعمیر و نگهداری موجود در این کشور، همگی به عنوان تهدید و رقیب جدی برای این مجموعه محسوب می­شوند و اگر نتوانیم با قدرت در این عرصه حضور پیدا كنیم، دیگران گوی سبقت را چون گذشته از ما خواهند ربود. در كشور ما شركت‌هایی نظیر هما و صها (صنایع هواپیمایی ایران) و آسمان چه در زمان جنگ تحمیلی و چه بعد از آن صاحب تجربیات و موفقیت­هایی در زمینه تعمیر و نگهداری شده­اند. همانطور كه در بالا نیز اشاره شد، تاکنون در کشور، هواپیماهای مختلفی تعمیرات اساسی شده­اند. تا زمانی­که بخش صنعت هوایی در تصمیم­گیری­های خود در ارتباط با ساخت، مونتاژ تعمیر و غیره تنها با معیارهای خود تصمیم گیری کند و سیستمی جهت انطباق این معیارها با سایر معیارهای ملی وجود نداشته باشد، باز هم شاهد از دست رفتن فرصت‌ها خواهیم بود. به عبارت دیگر جدا بودن ساختار مدیریت حمل و نقل هوایی از مدیریت صنعت هوایی و عدم وجود متولی واحد در بخش هوایی، موجب هدر دادن سرمایه­های کشور و از دست دادن فرصت­های فراوانی خواهد شد.

منبع : روزنامه جوان