ایران،‌بازنده بازل ‌

باز هم ملاحظات خاص موجب شد تا یك فرصت ویژه و استثنایی از دست برود: بازل توسط كنسرسیومی از شركت‌های هندی و در اصل آمریكایی، خریداری شد. بدین ترتیب،‌ یك غول شش میلیاردی ۵ ساله كه می‌توانست بازارهای بسیاری را در دسترس صنعت پتروشیمی كشورمان قرار دهد، با سیگنال‌های دریافتی ترجیح داد در آن سوی اقیانوس آتلانتیك لا‌نه بگذارد. بله، بازل از تهران به واشنگتن رفت.
غول پنج ساله
شركت بازل از معتبرترین شركت‌های فعال پتروشیمی دنیا و بزرگ‌ترین تولیدكننده پلاستیك‌های پلی‌پروپیلن جهان محسوب می‌شود. این شركت با مشتریانی در بیش از ۱۲۰ كشور و خطوط تولید در ۲۰ كشور دنیا، در سال ۲۰۰۰ با تلفیق بخش‌های پلی‌الفین گروه رویال داچ‌شل و شركت‌BASF آلمان و ادغام سه شركت مونتل، تاربور و الناك تشكیل شد. هم‌اكنون خانواده بین‌المللی شركت‌های تحت پوشش بازل از موقعیتی تعیین‌كننده در بازار پلی‌پروپیلن،‌ پلی‌اتیلن و پلی‌الفین‌های پیشرفته برخوردارند. در عرصه تولید پلی‌الفین‌ها، بازل تكنولوژی‌های عمده‌ای مانند اسفریپول، اسفریلین، كاتالوی، هوستالن، لوپوتك جی، لوپوتك تی، پلی‌بوتن یك و اسفریزون را در اختیار دارد. همچنین بازل از عمده‌ترین دارندگان تكنولوژی كاتالیست‌های كلیدی در صنعت پلی‌پروپیلن مانند زیگلر ناتا و زیگلر متالوسن و نیز تكنولوژی كاتالیست كروم در جهان است كه كاربرد گسترده‌ای در فرآیندهای تولید پروپیلن داشته و در زمره محصولات حایز تكنولوژی سطح بالا در جهان به حساب می‌آید. از سوی دیگر، در حال حاضر در حدود ۴۵ درصد واحدهای پلی‌پروپیلن دنیا تحت لیسانس شركت بازل به فعالیت مشغولند. تولیدات این واحدها طیف گسترده‌ای از پلاستیك‌های مختلف كه قابلیت كاربرد در صنایع متنوع - از داشبورد خودرو گرفته تا كابل انتقال و سخت‌افزار كامپیوتر و ادوات پزشكی - را دارند، شامل می‌شود. این شركت با برخورداری از گردش مالی سالانه‌ای معادل ۷/۶ میلیارد یورو و ۶۶۰۰ نفر كارمند، هم‌اكنون دارای تأسیسات تولیدی عظیمی در مناطق مختلف آسیا، اقیانوسیه، آمریكای جنوبی و خاورمیانه است. ‌
خرید بازل از سوی ایران
سال گذشته برای اولین بار اخباری در مورد بررسی‌ها و رایزنی‌های مقدماتی برای خرید بازل توسط شركت ملی صنایع پتروشیمی ایران منتشر شد. چند ماه قبل از آن، شركت‌های شل و‌BASF آلمان از تصمیم خود برای فروش بازل خبر داده بودند. شل اعلام كرده بود كه از بابت سرمایه‌گذاری خود در بازل در سال ۲۰۰۰، زیانی معادل ۵۵۰ میلیون دلار به این شركت وارد شده است. گروه رویال داچ شل فروش این شركت را بخشی از برنامه تأمین منابع برای تحقق طرح سرمایه‌گذاری ۱۵ میلیارد دلاری این شركت در بخش اكتشاف و توسعه نفت و گاز تا سال ۲۰۰۸ اعلام كرده بود. BASF آلمان هم دلیل فروش این شركت را تمركز بر روی بقیه پلاستیك‌ها مانند استیرنیك‌ها و پلی‌یورتان‌ها اعلام كرد. سخنگوی این شركت در این زمینه گفت:‌BASF به دنبال تملّك دارایی‌های جذابی است كه پُرتفولیوی ما را تقویت كند. درخصوص قیمت ارایه شده برای بازل تحلیل‌های مختلفی مطرح شد. BASF و شل خواهان رقمی معادل ۵/۴ تا ۵ میلیارد دلار بودند. پیتر مكی، تحلیل‌گر كامرز بانك، در این زمینه معتقد است: با در نظر گرفتن موفقیتی كه بازل در چرخه مواد شیمیایی دارد و محصولاتی كه در اختیار این شركت است، قیمت آن كمی ارزان به نظر می‌رسد. با انتشار نخستین خبرها در مورد فروش بازل، سهام دو شركت شل و BASF در بازار بورس رشد كردند. تایمز در پایگاه اینترنتی خود در این زمینه نوشت: خرید شركت بازل برای یك شركت پتروشیمی جاه‌طلب در یك كشور در حال توسعه، یك غنیمت است. در واقع، برای یك خریدار ایرانی یا هندی این یك شانس است كه به بهترین تكنولوژی و همچنین مشتریان مهمی در آمریكا و اروپا دست پیدا كنند. با این كار،‌ تولید پلاستیك‌های صنعتی سریعاً به سمت خاورمیانه - جایی كه خوراك واحدهای پتروشیمی ارزان است - و شرق آسیا كه در آن تقاضای این نوع محصولات رو به رشد است، منتقل می‌شود. به هر حال،‌ در روزهای نخست آوریل سال جاری، مباحثات در این زمینه شكل جدی‌تر به خود گرفت. در ۸ آوریل ۴/۲ فروردین ماه)، خبرگزاری آلمان (د‌پ‌آ) اعلام كرد شركت ملی پتروشیمی ایران برای خرید بزرگ‌ترین شركت پتروشیمی جهان در اولویت قرار گرفته است. چند روز قبل از آن، روزنامه هندلز بلات از علاقه شركت‌‌BASF ‌‌ آلمان به فروش بازل به ایران خبر داده بود. این روزنامه همچنین متذكر شده بود كه شل دیگر شریك BASF در بازل، خواهان فروش شركت به گروه پتروشیمی هند، موسوم به هالیدا است. اما شركت ملی پتروشیمی ایران به موفقیت خود در این معامله بزرگ بسیار امیدوار بود. محمدرضا نعمت‌زاده، مدیرعامل شركت ملی پتروشیمی ایران، در روز ۱۶ آوریل به خبرنگار بلومبرگ در عسلویه گفت: پیشنهاد ایران برای خرید بازل در كمتر از یك ماه آینده تأیید خواهد شد، هرچند بازل دارایی‌های بسیاری در ایالات متحد دارد و انجام این معامله با تحریم‌های وضع شده آمریكا بر علیه ایران سازگاری ندارد. به گفته نعمت‌زاده، برای غلبه بر اعتراضات واشنگتن، ایران پیشنهاد داده بود كه اموال شركت بازل كه در خاك آمریكا قرار دارند، مشمول این خرید نشوند. ‌
رقیب هندی
اصلی‌ترین رقیب شركت ملی پتروشیمی ایران در مزایده فروش بازل، گروهی از سرمایه‌گذاران هندی به رهبری شركت پتروشیمی هندی هالیدا بودند. این شركت با مشاركت دولت بنگال غربی هند، گروه Access Industries متعلق به لن‌ بلاوانتیك، یك تاجر بزرگ آمریكایی روسی‌تبار، شركت سرمایه‌گذاری چاترجی و شركت تاتا، غول بزرگ صنعتی هند، تشكیل شده است. لن بلاوانتیك كه دارایی‌های وی در سال ۲۰۰۴ از سوی نشریه فوربز ۴/۲ میلیارد دلار برآورد شده، سهامدار عمده شركت نفتی تیومن اویل روسیه، یكی از سهامداران عمده شركت نفتی بی‌پی در روسیه و یكی از سهامداران دومین شركت بزرگ آلومینیوم‌سازی روسیه موسوم به "سؤال" نیز می‌باشد. چاترجی دیگر عضو گروه هندی پیشنهاد‌دهنده برای خرید بازل، یك شركت خصوصی سرمایه‌گذاری آمریكایی است كه رییس آن آقای پوراندو چاترجی، سهام تعیین‌كننده‌ای از شركت پتروشیمی هالیدا را در اختیار دارد.‌آغاز رقابت
در اوایل ماه مه، رقابت رسمی برای خرید بازل با ارایه پیشنهادات مختلف آغاز شد. در اواسط این ماه، همگان منتظر اعلام نتایج نهایی مذاكرات بین اعضای هیأت مدیره بازل و خریداران بودند. سخنگوی بازل در این زمینه گفت: ما در مورد فروش بازل در حال مذاكره هستیم و امیدواریم این معامله تا پیش از پایان سه ماهه دوم سال جاری میلادی نهایی شود. وی در مورد جزییات مذاكرات توضیحات بیشتری نداد. اما گیورت، سخنگوی شل در این خصوص گفت:‌ سهامداران چند پیشنهاد دریافت كرده‌اند و ما ملزم به رعایت اسرار تجاری هستیم. البته وی اضافه می‌كند كه نتایج مذاكرات تا قبل از اول ماه ژوییه نهایی خواهد شد. سواپان دارا و دانیل اسمیت، سخنگویان هالیدا و BASF نیز از هر گونه اظهارنظر در این مورد خودداری می‌كنند. ولی پیشنهاد ۷/۵ میلیارد دلاری ایران برای خرید بازل كه بزرگ‌ترین تصمیم سرمایه‌گذاری كشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی به حساب می‌آید، نظر بسیاری از كارشناسان و مراكز اقتصادی داخلی و خارجی را به خود جلب كرد. چند روز قبل از جدّی شدن مذاكرات، گروهی از دست‌اندركاران صنایع داروسازی و پزشكی ایالات متحد طی ملاقاتی با بوش، رییس‌جمهور این كشور، هشدار دادند كه در صورت پیروزی ایران در این معامله،‌ آمریكا ناچار است بخش عمده‌ای (رقمی در حدود ۴۰ درصد) از پلاستیك مورد استفاده در صنایع پزشكی و دارویی خود را كه هم‌اكنون از طریق بازل تأمین می‌شود، از ایران خریداری كند. لذا بسیاری از كارشناسان به ارزیابی و پیش‌بینی واكنش‌های احتمالی ایالات متحد در این زمینه پرداختند. این در حالی بود كه پیشنهاد ۷/۵ میلیاردی ایران به همراه خوراك ارزان‌ قیمت و فراوان خطوط تولید بازل، از دیدگاه سهامداران اروپایی بسیار جذاب بود. با این وجود، نتیجه قابل پیش‌بینی بود. در این ایام، رویترز گزارش داد كه شانس ایران برای خرید بازل به دلیل مخالفت ایالات متحد با این معامله، روزبه‌روز كاهش می‌یابد. یك منبع نزدیك به مذاكرات هم گفت: لابی‌های شدید آمریكایی‌ها امكان كسب حمایت اعضای هیأت مدیره برای واگذاری شركت به ایرانیان را بسیار دشوار كرده است. در مقابل، شانس زیادی برای هالیدا وجود دارد. در روز چهارم ماه مه، اولین اخبار در مورد تحولات جدید در روند مذاكرات منتشر ‌شد. وال‌استریت ژورنال در گزارشی با عنوان، "هالیدا بازل را به جیب می‌زند،" نوشت: گروه رویال داچ شل و شركت BASF آلمان در آستانه توافق درخصوص فروش شركت بازل به گروهی به رهبری هالیدا از هند به قیمت ۴ میلیارد یورو ۱۸/۵ میلیارد دلار) هستند. به موازات، شل و BASF اعلام می‌كنند كه این فروش در چند روز آینده تحقق خواهد یافت. ‌
آمریكای قلدر
با قطعی شدن واگذاری بازل به كنسرسیوم هالیدا، خبرگزاری‌ها به نقل از محمدرضا نعمت‌زاده، معاون وزیر نفت ایران، نوشتند: ایالات متحد خرید بازل را به هم زده است. ما همیشه از ناحیه دشمن آسیب دیده‌ایم و این بار هم ایالات متحد مانع خرید بازل توسط ایران شد. مدیر عامل شركت ملی پتروشیمی تصریح كرد: طبق شرایط، ایران برنده مزایده خرید شركت بازل است، ولی شواهد از فشارهای آمریكا برای ممانعت از خرید این شركت توسط ایران خبر می‌دهند. وی در خصوص فلسفه ورود شركت ملی پتروشیمی به این معامله ‌گفت: "در قالب برنامه استراتژیك شركت ملی صنایع پتروشیمی، موضوع خرید یا مشاركت با شركت‌های معتبر خارجی در زمینه پلیمری را مدنظر قرار دادیم. برای همین منظور، وارد مزایده خرید شركت پتروشیمی بازل شدیم. تا چندی پیش هم شرایط به نفع ما بود و حتی كاركنان بازل تمایل به فروش این شركت به ایران داشتند."‌ به گفته وی، طبق توافقی كه با شركت بازل به دست آمده بود، ایران حاضر بود سهام آمریكایی بازل را خریداری نكند. این امر مورد تأیید وزارت اقتصاد آمریكا نیز بود. ولی قلدربازی و بازی سیاسی آمریكایی‌ها در نهایت مانع تحقق این هدف ‌شد. نعمت‌زاده در خصوص واكنش‌های احتمالی ایران در این زمینه افزود: ما در هر صورت از شركت بازل به دلیل اینكه تحت تأثیر فشارهای سیاسی قرار گرفته، گله‌مندیم و برای مقابله با این موضوع، ‌تصمیم لازم را خواهیم گرفت.‌
دنیا، دنیای معامله است
مهندس زنگنه، وزیر نفت، در كمتر از چند روز پس از باخت ایران در معامله بازل، در هفتمین همایش بین‌المللی پتروشیمی در مقابل خبرنگاران قرار گرفت. این در حالی بود كه بازل از جمله حامیان برگزاری این همایش بود. وزیر نفت در خصوص سازوكارهای وزارت نفت برای برخورد با مسأله رد پیشنهاد ایران از سوی بازل و شل گفت: به هر حال، دنیا، دنیای همكاری است؛ نه جنگ. در این زمینه هم اصل، مصلحت كشور است.‌ اما پاسخ‌های ولكر ترانز، مدیرعامل بازل كه برای حضور در همایش بین‌المللی پتروشیمی به ایران آمده بود، متفاوت است. مدیرعامل بازل در توضیح دلیل كنار گذاشته شدن پیشنهاد ایران برای خرید بازل گفت: بنده تنها مدیرعامل این شركت بودم و مالكان آن، شركت‌های شل و‌BASF هستند و آنها معامله را انجام داده‌ا‌ند. آقای ترانز كه سعی داشت به ایرانی‌ها تسلّی بدهد، افزود: تیم مذاكره‌كننده شركت ملی پتروشیمی ایران با قیمت بسیار خوبی وارد بازار شد. ولی فكر می‌كنم مسایل سیاسی بر توجیهات اقتصادی برتری داده شدند. با این وجود، اگر من یك ایرانی بودم، خیلی به تیم مذاكره‌كننده پتروشیمی افتخار می‌كردم

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران