جوانان و اوقات فراغت/ صنعتی سودآور در سبد فرهنگ و اقتصاد

به طور كلی آمارها حاكی از آن است كه رشد جمعیت جوان در دنیا نسبت به رشد جمعیت جهان بیشتر بوده به گونه‌ای كه بین سال‌های ‪ ۱۹۸۰‬تا ‪ ۱۹۹۰‬جمعیت جوانان دنیا ‪ ۱/۸‬درصد در سال رشد داشته كه كمی بیش از رشد جمعیت جهان با ‪ ۱/۷‬درصد و بیش‌از دو برابر رشد جمعیت كودكان جهان ‪۰/۸‬درصد رشد بوده است. ایران نیز به عنوان كشوری در حال توسعه این تغییرات را به خود دیده و در دو دهه اخیر این رشد بویژه در گروه سنی جوانان بسیار شدیدتر نسبت به سایر گروه‌ها بوده است. تركیب بیش از ‪ ۶۰‬درصدی جمعیت جوان ایران كه این كشور را به یكی از جوان- ترین كشورهای جهان مبدل كرده‌است تاثیر زیادی بر روند تحولات اجتماعی، رشد و توسعه آینده این مرز وبوم دارد. "اوقات فراغت"ونحوه‌گذران آن بویژه در گروه سنی جوانان با توجه به جمعیت جوان كشور به‌عنوان دغدغه‌اصلی برنامه‌ریزان و سازمان‌های متولی این بخش قرار دارد. اوقات فراغت دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای است چرا كه علاوه برگذراندن فرصت‌های فراغت به گونه‌ای مفرح مسایل تربیتی و جامعه پذیری نیز مطرح است كه باید بدان به صورت ویژه‌ای نگریست. ایران به عنوان جوان‌ترین كشور دنیا باید حساسیت خاصی نسبت به این موضوع داشته‌باشد و اوقات فراغت برای حفظ میراث فرهنگی و برقراری ضابطه به منظور ایجاد جامعه ایده‌آل از لحاظ رفاه و نحوه ابراز هیجانات، ارتقا سطح روابط انسانی، بهبود مهارت‌های اجتماعی، تجربیات گروهی، تهذیب عادات و آداب و رسوم نقشی با اهمیت و غیر قابل انكار دارد. از سوی دیگر شكل و نحوه گذران اوقات فراغت با نظام ارزشی حاكم بر جامعه‌و فرد ارتباط مستقیم دارد به عبارت دیگر نحوه گذران اوقات فراغت در تحلیل نهایی حاكی از ماهیت ارزش‌های مورد قبول افراد است و از طرف دیگر نیز چگونگی گذران اوقات فراغت برارزش‌ها موثر است كه باعث استحكام یا تزلزل آنها می‌شود. به باور كارشناسان، اوقات فراغت نقشی اساسی در جهت اجتماعی كردن جوانان، مانعی در جهت بروز انواع كجروی‌ها و بزهكاری‌ها و تامین‌كننده بهداشت روانی و جسمی آنان می‌باشد. "رحیم عبادی" مشاور رییس جمهوری و رییس سازمان ملی جوانان دراین‌باره می -گوید:اوقات فراغت از گذشته مورد توجه بوده و همیشه زندگی آدمی از سه بخش كارو تلاش، خواب و استراحت و فراغت تشكیل شده كه این سه بخش به شكلی در هم تلفیق شده بودند. اما تحولاتی كه در جامعه بشری پس از وقوع انقلاب صنعتی روی داد سبب شد تا مرز مشخصی میان اوقات فراغت، كار و استراحت انسان ایجاد شود و هر یك در ظرف زمانی مشخص قرار گیرند. این موضوع موجب شده است تا اوقات فراغت به عنوان یك موضوع جدید در جامعه متحول شده انسانی قرار گیرد و این موضوع در مورد جوانان از حساسیت بیشتر برخوردار است، چرا كه از یك سو باتوجه به‌اینكه جوانان به دلیل كمتر بودن فعالیت‌های اجتماعی و ضروری نبودن تامین معاش، اوقات فراغت بیشتری دارند و از سوی دیگر جوانی سنی است كه هویت و شخصیت افراد شكل می‌گیرد. به‌گفته مشاور رییس جمهوری، اوقات فراغت درمقابل كار و تلاش این امكان را برای افراد فراهم می‌كند كه به سوی فعالیت‌های داوطلبانه، آزاد و انتخابی روی آورده و بسیاری از گرایش‌ها، علایق و آرزوهایی كه در برگیرنده نیاز غریزی آنان است را شامل شود. اوقات فراغت بهترین زمان برای دستیابی افراد به خواسته‌ها، ارتقا و رشد است و اگر فرد در این ایام امكان دستیابی به‌این خواسته‌ها را نیابد، اوقات به بیهودگی گذرانده خواهد شد و به جای رشد و تعالی شخصیت جوان موجب تخریب شخصیتی و بروز رفتارهای ناهنجار اجتماعی خواهد شد. به‌اعتقاد كارشناسان، اوقات فراغت فرصت مناسبی برای رشد و بالندگی، بروز خلاقیت و شكوفایی افراد و درصورتی كه بدرستی مورداستفاده قرار نگیرد، موجب بروز بیكاری خواهد شد كه بیكاری ریشه بسیاری از آسیب‌های اجتماعی است. به عقیده عبادی، در چنین شرایطی، ممكن است فرد به اقداماتی دست بزند كه عامل گسترش بزهكاری‌های اجتماعی چون سرقت، اعتیاد، جنایت، مشكلات رفتاری، غیراخلاقی و مسایلی از این دست خواهد شد. امروزه در همه كشورها اوقات فراغت فقط زمانی نیست كه باید به گونه‌ای گذرانده شود بلكه این اوقات تبدیل به صنعت و پدیده جدیدی شده است كه می‌تواند بسیاری از رفتارها و هنجارهای اجتماعی را متاثر كند. براین اساس اوقات فراغت در سراسر جهان یك پدیده مهم و اساسی تلقی شده و به عنوان فرصتی برای رشد، خلاقیت و نوآوری بوده و درصورت غفلت تهدید بزرگی است كه منشا نگرانی و بروز مشكلات فراوان اجتماعی خواهد شد. كارشناسان معتقدند كه بیشتر افراد كارآمد و موفق در جوامع، كسانی هستند كه‌ازاوقات فراغت خود به نحو مطلوبی استفاده كرده و در مقابل افرادی كه از این اوقات به نحو مطلوب استفاده نكردند، منشا مشكلات اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی در جامعه هستند. رییس سازمان ملی جوانان یادآورشد: متخصصان فرهنگی،اجتماعی و حتی اقتصادی بیش از گذشته به اوقات فراغت توجه نشان داده و تقویت كاركردهای اقتصادی را از منظر صنعتی جستجو می‌كنند. این عده، اوقات فراغت را صرفا مقوله‌ی فرهنگی یا اجتماعی نمی‌دانند و در واقع آن را وقت آزادی تعریف می‌كنند كه افراد مایلند از یكسری امكانات و خدمات استفاده كنند كه این خود گسترش فن‌آوری ارتباطات رسانه‌های صوتی و تصویری و موجب گسترش فن‌آوری رایانه‌ها شده است. عبادی، گردشگری را از مهمترین صنایع دانست كه با توجه به زمان اوقات فراغت افراد در جهان توسعه یافته است و امروزه به یكی از صنایع پیشرو در دنیا تبدیل شده است. وی از تولید برنامه‌های رادیویی ، تلویزیونی ، فعالیت‌های ورزشی و صنایع پیرامونی آن به عنوان بخش‌هایی یاد كرد كه به كار تولید كالاهای فرهنگی اشتغال دارند. درزمان حاضر فعالیت‌های ورزشی به فعالیت اقتصادی تبدیل شده و از برنامه‌های تلویزیونی این نوع فعالیت‌ها گرفته و وارد بخش‌های تولید كالاهای ورزشی و اماكن ورزشی شده است. با گسترش نگاه اقتصادی این موضوع كه اوقات فراغت یك برنامه تفننی یا سرگرمی صرف نبوده و از كاركردهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی برخورداراست. جوانان به دلیل داشتن اوقات فراغت فراوان، بیشترین مصرف‌كننده كالاها و تولیدات صنعتی بازار اوقات فراغت به حساب می‌آیند و به عنوان گروه‌های هدف مورد توجه برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران هستند. درایران نیز مساله غنی‌سازی اوقات فراغت به‌دلیل جوان بودن تركیب جمعیتی مساله‌ای اساسی است زیرا هر جوان ایرانی به طور متوسط ‪ ۹۰‬روز در سال اوقات فراغت دارد كه اوقات فراغت جوانان ایرانی ‪ ۱۰‬روز بیش از جوانان سایر نقاط جهان است. هر جوان ایرانی به طور میانگین روزی پنج ساعت و‪ ۲۰‬دقیقه وقت فراغت دارد كه این رقم درطول سال تقریبا چهار ساعت و در طول تابستان این زمان به اوج خود رسیده و به شش ساعت و ‪ ۴۰‬دقیقه در روز می‌رسد كه اوقات فراغت جمعیت ‪۲۴‬ میلیونی جوانان ایران در سال ‪ ۸۴‬چیزی بیش از ‪ ۴۰‬میلیارد ساعت است. عبادی به توسعه جامعه ایرانی و تغییر الگوی زندگی در كشور اشاره كرد و گفت : جامعه ایرانی در حال تحول است و به سمت صنعتی شدن و شهرنشینی پیش می‌رود و حدود یك سوم جمعیت در ‪ ۱۲‬كلان شهر كشور زندگی می‌كنند كه تركیب و حجم جمعیت و محدودیت امكانات سكونتی محدودیت‌هایی برای غنی‌سازی اوقات فراغت كلان شهرها بوجود آورده است....آخرین پیمایش سازمان ملی جوانان نشانگر این است كه ‪ ۸۰‬درصد جوانان به ترتیب اولویت نخست خود دراوقات فراغت را به‌تماشای برنامه‌های تلویزیونی،‪۷۰‬ درصد اولویت دوم را به مطالعه، ‪ ۳۰‬درصداولویت سوم رابه‌استفاده از اینترنت و نیز ‪ ۲۱/۳‬درصد به استفاده از رایانه اختصاص می‌دهند. پس از تلویزیون بیشترین ساعت اوقات فراغت جوانان صرف مطالعه كتاب می‌شود كه جوانان كرمانی با ‪ ۷۷/۸‬درصد بیشترین و جوانان كرمانشاه با ‪ ۳۸/۳‬درصد كمترین زمان مطالعه دراوقات فراغت را به خود اختصاص دادند. كارشناسان فعالیت‌های فراغتی را به دو بخش فعال و غیرفعال تقسیم‌بندی كرده و بخش فعال، آندسته از فعالیت‌هایی عملی را شامل می‌شود و جوانان به طور مستقیم در آن نقش دارند، فعالیت‌های ورزشی و هنری در این بخش گنجانده می شود. فعالیت‌های غیرفعال آندسته از فعالیت‌هایی است كه جوان تنها استفاده‌كننده و بیننده است و بطور مستقیم در آن نقشی ایفانمی‌كند كه دیدن تلویزیون و یا استفاده از اینترنت و رایانه در این بخش جای می‌گیرد. كارشناسان فعالیت‌های غیرفعال را چندان توصیه نمی‌كنند وجوانی را سن نشاط و تحرك است و فعالیت‌های غیرفعال افسردگی، كم تحركی و نوعی سكون وبی حركتی را در پی‌دارد. رییس سازمان ملی جوانان گفت كه ‪ ۳۲‬درصد فعالیت‌های فراغتی ایران فعال است و ‪ ۶۸‬درصد به فعالیت‌های غیرفعال اختصاص دارد كه این می‌تواند مشكلات جدی برای كشور ایجاد كند. عبادی به برنامه چهارم توسعه كشور اشاره كرد و افزود: غنی‌سازی فراغت در این برنامه قرار است به ‪ ۶۰‬درصد افزایش یابد. وی، فعالیت‌های فراغتی را به دو دسته فردی و جمعی تقسیم بندی كرد و ادامه داد: با گسترش فعالیت‌های جمعی، روحیه همكاری و مشاركت جویی و در نهایت همبستگی ملی تقویت می‌شود. فعالیت‌های فردی روحیه جمعی و مشاركت را از جوانان می‌گیرد، آخرین تحقیقات نشانگراین موضوع است كه ‪ ۳۳‬درصد فعالیت‌های اوقات فراغت در كشور جمعی است و حدود ‪۶۷‬درصد فعالیت‌ها جنبه فردی دارد كه این موضوع خسارت فرهنگی و اجتماعی جبران ناپذیری بر پیكره اجتماعی كشور وارد می‌كند. به گفته رییس سازمان ملی جوانان، فعالیت‌های فراغتی موضوعی داوطلبانه، اختیاری و آزادانه است اما بیشتر تامین‌كننده بخش دولتی است در حالی كه اگر تامین‌كننده بخش خصوصی باشد فعالیت‌های این حوزه براساس نیاز جوانان برنامه‌ریزی خواهد شد. فعالیت‌های فراغتی بیشتر در بخش دولتی عرضه می‌شود و براساس نیاز جوانان طراحی و برنامه‌ریزی نشده و در واقع برنامه‌ها عرضه محور هستند. آمارها نشانگر این است كه جوانان بیشتر به فعالیت‌های گردشگری و ورزشی تمایل دارند. مشاركت بخش خصوصی در تولید و اجرای برنامه‌های فراغتی حداكثر ‪ ۲۵‬درصد است و ‪ ۷۵‬درصد فعالیت‌های فراغتی را بخش‌های مختلف دولتی بر عهده دارند. حضور كمرنگ بخش خصوصی در این حوزه خسارت جبران ناپذیری به كشور وارد می‌كند و مانع صنعتی شدن فعالیت‌های فراغتی از یك سو، كم رونقی اقتصادی و افت كیفی برنامه از سوی دیگر می‌شود و برنامه‌ها به جای تقاضا محوری همچنان عرضه محور خواهند ماند. عبادی گفت: از سوی دیگر بحث اوقات فراغت نزد خانواده‌های ایرانی هنوز به عنوان یك مساله جدی و اساسی مورد توجه قرار نگرفته است. محدودیت‌های اقتصادی و اجتماعی برای خانواده‌هامشكلاتی را در زمینه سرمایه -گذاری در امور فراغتی فراهم می‌كند و هم اكنون سهم اوقات فراغت در سبد هزینه‌های خانواده معادل ‪ ۱/۲۶‬است. برغم همه‌ی تلاش دولت و خانواده‌ها برای تامین هزینه‌های فراغتی تنها سه درصد دراین بخش اقناع می‌شوند. رییس سازمان ملی جوانان توضیح داد: برای پوشش بهتر اوقات فراغت در طول سال اولویت به ایام فراغتی در تابستان اختصاص یافت كه گروه‌های سنی ‪ ۱۰‬تا ‪ ۲۴‬سال را شامل می‌شود. با توجه به ماهیت داوطلبانه بودن این فعالیت ها، برنامه‌های فراغتی در قالب دو روز در هفته و در مجموع هشت هفته در تابستان اجرا می‌شود.البته‌این برنامه‌ها با توجه به محدودیت امكانات دولتی و اقتضای جامعه به ‪ ۱۶‬روز در تابستان و هشت هفته در سه ماه محدود شده است. این برنامه‌ها متناسب با فصل امتحانات مدارس و دانشگاه‌ها از اواخر خرداد تا پایان مردادماه برگزار می‌شود. به‌گفته عبادی، دولت درسال ‪ ،۸۱‬ده درصد پوشش ظرفیت فراغتی را در سال ‪۸۲‬ ، ‪ ۲۱‬درصد و سال گذشته ‪ ۳۹‬درصد رابرعهده داشته وامسال نیز براساس امكانات موجود حدود ‪ ۴۶‬درصدافراد واجد شرایط تحت پوشش قرار می‌گیرند كه ‪ ۱۶‬میلیون و ‪ ۴۰۰‬هزار نفر را در كشور شامل می‌شود. وی تصریح كرد:براساس برنامه چهارم توسعه این رقم باید به‪ ۵۱‬درصد افزایش می‌یافت كه متاسفانه به‌دلیل كاهش اعتبارات مورد نیاز دستیابی به‌این میزان رشد میسر نشد. رییس سازمان ملی جوانان تصریح كرد: باتصویب هیات وزیران تاپایان برنامه چهارم توسعه این رقم به ‪ ۷۵‬درصد افزایش یابد. سال گذشته دولت و بخش‌های غیردولتی حدود ‪ ۵۰۰‬میلیارد ریال توسط بخش‌های دولتی و غیردولتی برای ارایه خدمات و غنی‌سازی اوقات فراغت اختصاص دهندكه ازاین مجموع سهم كمك‌های مردم ‪ ۵/۷‬درصد،شهریه‌های كه‌ازسوی خانواده‌ها پرداخت شده ‪ ۲۶/۶‬درصد،‪ ۵۶‬درصدازمحل اعتبارات دستگاه‌های دولتی، سازمان ملی جوانان ‪ ۳/۶‬درصد و ‪ ۷/۲‬درصد موارد متفرقه تامین منابع شده است. برهمین اساس ازمجموع فعالیت‌های انجام شده‌درسال گذشته، بیشترین فعالیت به حوزه دینی و قرآنی با‪ ۲۳‬درصد، فعالیت‌های فرهنگی حدود ‪ ۲۰‬درصد، هنری ‪۱۶‬ درصد، ورزشی ‪ ۱۱/۲‬درصد، علمی،تخصصی و مهارت آموزی ‪ ۹‬درصد، گردشی و اردویی ‪۷‬درصد و فعالیت‌های مرتبط بابسیج سازندگی پنج درصد و بقیه‌به‌دیگر فعالیت‌ها اختصاص داشته است. وی حضور فعالیت بیشتر دختران در مقطع دبستان و راهنمایی را از ویژگی‌های فعالیت‌های اوقات فراغت سال ‪ ۸۳‬عنوان كرد و گفت: دختران و پسران دانشجو كمترین حضور را در این برنامه‌ها داشته‌اند. ضمن اینكه اصولا استقبال دختران از این فعالیت‌ها بیش از پسران بوده است. همچنین بااینكه برنامه‌های دینی و قرآنی بیشترین برنامه عرضه شده به جوانان بود اما برنامه ورزش، فرهنگی و هنری بیشترین تقاضا را داشته‌اند. وی افزود:امسال بیش‌از دو هزارسازمان غیردولتی جوانان در اجرای برنامه برای اوقات فراغت مشاركت دارند كه سهم آنان یك میلیون و ‪ ۷۰۰‬هزار نفر روز از برنامه‌های اوقات فراغت امسال است.

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی ـ ایرنا