آزادی رسانه ها در کشورهای فقیر

امروزه Punch به تحلیل مسائل روز الجزیره از جمله فساد مالی موسسات دولتی می پردازد امری كه در گذشته بی سابقه بوده است. امروزه خبرنگاران Punch مهارت های بقای حیات را آموخته اند. هیچ گاه به تنهایی قدم نمی زنند، به غریبه ها آدرس منزل خود را نمی گویند و اگر زمانی نتوانند Punch را روی دكه روزنامه فروشی ببینند مطمئن می شوند اتفاقی افتاده است. حتی دبیران سرویس این نشریه نیز اماكن عمومی را برای بحث و گفت وگو انتخاب می كنند. نیجریه در حال حاضر بیش از یكصد عنوان روزنامه و مجله و بیش از ۳۰ ایستگاه رادیویی خصوصی دارد. در مقایسه با دهه ۱۹۸۰ یا ۱۹۹۰ اكنون خبرنگاران به ندرت دستگیر می شوند و تعداد نشریات توقیف شده انگشت شمار است.
• صداهای بیشتر، قیدوبندهای كمتر
رسانه های جهان در حال حاضر بیش از هر زمان دیگری آزادی عمل دارند. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق دولت های غربی به تبلیغات ضدكمونیستی خود پایان داده و برای اصلاحات دموكراتیك كه آشكارا شامل آزادی رسانه ها نیز می شود تلاش خود را آغاز كردند. در میان كشورهای كوچكی كه پس از فروپاشی شوروی پدید آمدند تنها جمهوری چك و لیتوانی به دموكراسی واقعی یعنی جایی كه آزادی بیان وجود دارد، دست یافته اند. ولی همچنان كشورهایی نظیر كره شمالی، كوبا و تركمنستان وجود دارند كه صداها را سركوب می كنند. برخی دیگر نیز در راه آزادی بیان گام برمی دارند. امروزه در مقایسه با دوران كمونیسم روس ها دیدگاه های متعددی دارند ولی با این وجود ولادیمیر پوتین كنترل غیرمحسوس ایستگاه های تلویزیونی را ترجیح داده است. در حالی كه اروپای شرقی افكار و اندیشه های جدیدی را تجربه می كند، محدودیت موجود در آسیای میانه كاملاً محسوس است. شاید بتوان خاورمیانه را به عنوان منطقه ای كه بیشترین میزان سركوب رسانه ها در آن انجام می گیرد، معرفی كرد. اما حتی در این منطقه نیز صداهای جدیدی شنیده می شود و تلاش رژیم های دیكتاتور عرب برای سركوب رسانه ها و محدودیت دسترسی به اینترنت نیز با عكس العمل مردم مواجه می شود. امروزه تعداد دیكتاتورها در آسیای شرقی و آمریكای لاتین محدودتر است و سانسور نیز به گستردگی قبل صورت نمی گیرد. در آفریقا نیز آزادی های بیشتری نسبت به سال های ۱۹۸۰ وجود دارد. اكنون روزنامه های خصوصی در آفریقا قابل دسترسی هستند و شمار ایستگاه های رادیویی مستقل از ده ایستگاه در سال ۱۹۸۵ به بیش از هزار ایستگاه افزایش یافته است. با وجود آنكه تلویزیون آفریقا هنوز در انحصار دولت است اما اخبار فیلتر نشده بیش از گذشته از این تلویزیون ها پخش می شوند.
•بد، اما نه به آن اندازه كه به نظر می رسد
با وجود آنكه اكثر كارشناسان معتقدند طی سال های اخیر آزادی عمل رسانه ها افزایش یافته است اما كمیته حمایت از روزنامه نگاران می گوید ۴۸ روزنامه نگار در سال ۲۰۰۴ كشته شده اند و این امر بسیار قابل توجه است. در نتیجه افزایش آزادی رسانه ها در جهان روزنامه نگاری به حرفه ای بسیار خطرناك تبدیل شده است.از سال ۱۹۹۲ تاكنون ۶۲۵ روزنامه نگار به دلایل گوناگون كشته شده اند. گروه هایی كه آزادی رسانه ها را زیر نظر دارند آمار دقیقی از تعداد خبرنگاران به قتل رسیده در سال های ۱۹۸۰ در دست ندارند زیرا قتل های صورت گرفته در آن سال ها بسیار كمتر از حال حاضر بوده است. در آن زمان وابستگی روزنامه نگاران به دولت ها بیشتر بوده و در نتیجه دلیلی برای آزادی آنها وجود نداشته است ولی امروز با افزایش آزادی و استقلال روزنامه نگاران دولت ها حساسیت بیشتری نسبت به عملكرد آنها نشان می دهند. از سال ۱۹۸۵ نسبت جمعیتی كه در مناطقی زندگی می كردند كه رسانه ها آزاد نبودند از ۴۶ درصد به ۴۳ درصد رسید و از سویی دیگر نسبت كسانی كه در مناطق آزاد برای رسانه ها به سر می بردند نیز از ۲۹ درصد به ۱۷ درصد كاهش یافت. البته این بدان معنا نیست كه بسیاری كشورها از سطح «بسیار آزاد» به سطح «قسمتی آزاد» در مورد رسانه ها تنزل داشته اند بلكه این تناسب ها به دلیل افزایش جمعیت در كشورهای فقیر پدید آمده است. به طور قطع آزادی نسبی رسانه ها از دو دهه قبل در تمامی كشورهای غربی وجود داشته است و این روند همچنان ادامه دارد. در این میان برخی كشورهای غربی به آزادی مطلق رسانه ای دست یافته اند و برخی دیگر نیز آزادی های قابل توجهی در این زمینه دارند. برای مثال قوانین مجازاتی برای هتك حرمت افراد در انگلیس وجود دارد.خبرنگاران و سیاستمداران ژاپن روابط گسترده ای دارند و منافع عظیمی نقش سیلویو برلوسكونی را به عنوان نخست وزیر و رئیس بزرگترین رسانه جامعه ایتالیا تثبیت می كند. اما در كشورهای فقیر همچنان تلاش برای آزادی رسانه ها وجود دارد. تعداد انگشت شماری از كشورهای فقیر به حدی از آزادی كه شایسته جهان امروز است، دست یافته اند و تعدادی دیگر نیز در همین جهت گام برمی دارند. به عنوان مثال كشور چین كه دیكتاتوری زمان مائوتسه تونگ در آن زبانزد خاص و عام است، اكنون به آزادی های بیشتری دست یافته و این آزادی ها در رسانه های آن نیز تاثیر گذاشته اند.تعداد روزنامه های چین از ۳۸۲ عنوان در سال ۱۹۸۰ به ۲۱۹۹ عنوان در سال ۲۰۰۳ رسیده است. البته هنوز هم انتقاد مستقیم به حزب كمونیست یك «تابو» است. اكنون روزنامه نگاران چینی می توانند در مورد اقتصاد، روابط خارجی و مشكلات روز جامعه قلم فرسایی كنند. در حالی كه ۲۰ سال قبل حتی كلمه ای در این زمینه ها امنیت حرفه ای روزنامه نگاران را با تهدید مواجه می كرد.به طور رسمی هنوز هم دولت چین انحصار رسانه های این كشور را در دست دارد اما سرمایه گذاری خصوصی مانند گذشته ممنوع نیست و كنترل و سانسور اخبار در سطح محدودتری انجام می شود. زیرا دولت چین می داند كه تنها در صورتی می تواند روند رو به رشد اقتصادی خود را حفظ كند كه تجار چینی از اخبار اقتصادی دنیای خارج اطلاع داشته باشند و با توجه به آنچه در جهان می گذرد، تصمیم گیری كنند.در بسیاری از كشور های دیگر مانع اساسی در راه آزادی بیان سانسور نیست. این یك راه برای كسب درآمد است. روزنامه نگاری خوب درآمدزا است و كشور های فقیر مخصوصاً اگر كوچك باشند می كوشند تا آن را تولید كنند. حتی در كشور بسیار فقیری چون گینه بسیاری از مردم نمی توانند روزنامه های ۵۰ سنتی این كشور را خریداری كنند اما اخبار جالب این روزنامه ها موجب می شود كه هر نسخه این روزنامه ها حداقل توسط ۳۰ نفر خوانده شود.
• تكنولوژی آزادسازی
در دنیای رسانه ها رادیو اوضاع متفاوتی دارد. تعداد ایستگاه های رادیویی مستقل با توجه به كاهش هزینه ها و تعدیل قوانین به سرعت در حال افزایش است. انجمن ایستگاه های رادیویی جهان كه در سال ۱۹۹۰ حدود ۱۲۰۰ عضو داشت اكنون بیش از ۳ هزار عضو دارد. از سویی دیگر تعداد ایستگاه هایی كه در این انجمن به ثبت نرسیده اند در سراسر جهان بین ۱۰ تا ۱۵ هزار تخمین زده می شوند و حدود نیمی از این ایستگاه ها در كشور های فقیر قرار دارند. اكنون یك ایستگاه رادیویی با كمتر از نصف هزینه ای كه ده سال قبل برای احداث آن نیاز بود ساخته می شود. از سویی دیگر امروزه رادیو هایی ساخته شده اند كه به باتری نیاز ندارند و مردم كشور های فقیر كه حتی هزینه باتری رادیو ها را نیز نمی توانستند تقبل كنند اكنون شنونده های پروپاقرص رادیو ها هستند.اكنون اخبار و اطلاعات بسیار ساده تر و ارزان تر از گذشته در اختیار مردم قرار می گیرند و این برای مردم كشور های فقیر یك موهبت است. آزادی بیان به مردم اعتماد به نفس می دهد تا از سردمداران خود بخواهند شرایط بهتری را برای آنان فراهم كنند و آزادی اطلاعات نیز دانسته های مردم را افزایش می دهد كه به دنبال آن راه مبارزه با بیماری ها و معضلات اجتماعی آسان تر می شود.