عطش هند؛ سراب پاکستان

ایران توسعه سه میدان یادآوران، جفیر و شمال آزادگان را به مقامات هند پیشنهاد كرده است كه مذاكرات دوجانبه به منظور دستیابی به نتیجه ای مطلوب و تفاهم بر سر قیمت ها و چارچوب های اصلی در حال انجام است. اشباع و محدودیت امكان رشد اقتصادی در اغلب كشورهای OECD و دستاوردهای برجسته در زمینه توسعه اقتصادی در آسیا، مركز ثقل تقاضای جهانی انرژی را به سوی آسیا تغییر داده است. افزایش جمعیت و روند توسعه اقتصادی و ارتقای رفاه اجتماعی درآسیا، دورنمای تقاضای انرژی را پایدار كرده و امنیت تقاضا برای كشورهای صادركننده نفت و گاز، به ویژه كشورهای عضو اوپك و حوزه خلیج فارس را به دلیل نزدیكی مسافت میان عرضه و تقاضا افزایش داده است.هند از سال ها پیش تا كنون با افزایش ثابت مصرف انرژی روبه رو بوده است. به نظر می رسد عرضه انرژی پایه این كشور در سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۳۰میلادی به طور میانگین ۱/۳ درصد در سال رشد خواهد كرد و این به معنای رشد سریع تقاضای نفت، گاز و برق در این دوره شده است. رشد فزاینده اقتصادی و افزایش فعالیت های صنعتی، علت اصلی افزایش مصرف انرژی در این كشور بوده است. اگرچه زغال سنگ سهم مهمی در جدول مصرف انرژی دارد، نفت وارداتی در هند، جایگاه ویژه ای در میان دیگر اقلام انرژی دارد. هند، دومین كشور پر جمعیت جهان، شاهد رشد مصرف سالانه ۸ درصدی بوده و پیش تر جای فرانسه را به عنوان ششمین كشور بزرگ مصرف كننده نفت در جهان گرفته است. اما در این میان، نقش گاز طبیعی در تامین انرژی هند را نباید نادیده گرفت. این سوخت، نقش برجسته ای را در تركیب آتی انرژی مصرفی در هند ایفا می كند.تقریباً نیمی از رشد پیش‌بینی شده تقاضای هند برای گازطبیعی در سه دهه آینده از طریق واردات تأمین خواهد شد که البته باید در پروژه‌های ال.ان.جی و احداث خطوط لوله برون مرزی در این کشور سرمایه های سنگینی هزینه شود. برای برون رفت از بن بست رشد گازطبیعی در این كشور، باید مشكلات مالی بخش تولید نیرو (مصرف كننده اصلی گازطبیعی) را حل كرد.

رقابت دو قدرت آسیایی چین و هند بر سر انرژی
پیش بینی می شود كه میزان تقاضای انرژی در آسیا - اقیانوس آرام تا سال ۲۰۰۵ به ۴/۳۱ درصد از كل میزان تقاضا در جهان برسد و سهم هند در كنار چین در این منطقه از كشورهای دیگر بیشتر شود. هند و چین دركنار یكدیگر یك قدرت از دو قدرت بزرگ آسیا در مصرف انرژی این منطقه هستند. چین توانسته است مناطق انرژی خیز جهان را زیر چنگال خود بگیرد، اما هند در این زمینه موفقیت كمتری داشته است. علت اصلی این اختلاف در سیاست های درازمدت سیاسی واقتصادی این كشورها در قبال همسایگان خود نهفته است. گرچه چین با روسیه مشكلات مرزی و اختلاف های سیاسی دارد، به شدت می كوشد تا روس ها را به كشیدن یك خط لوله نفت به سوی بازارهای چین ترغیب كند. علاقه مندی چین به تجارت تسلیحاتی با روسیه نیز، بخشی از استراتژی درازمدت پكن برای بهبود روابط تنش دار خود با مسكو به منظور دسترسی به بازار انرژی است.شانكار آیار ، وزیر نفت هند، نیز پیش بینی کرده است كه همكاری كشورش با روسیه در زمینه انرژی ، در آینده گسترش یابد. برنامه ریزی هندی ها این است که سه میلیار دلار برای توسعه میدان های نفت و گاز روسیه اختصاص دهند. طبق پیش بینی ها، هند مبلغ یاد شده را میان یك میدان گازی برون ساحلی ، پروژه «ساخالین-۳» در خاوردور روسیه و یك میدان نفتی در دریای خزر تقسیم خواهد كرد.از نظر دولت هند، توافقنامه مربوط به این سرمایه گذاری كه ماه جاری به امضای ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه، خواهد رسید، مشاركتی راهبردی است كه «امنیت انرژی» هند را تضمین می كند. با این حال، هند در موقعیت ضعیف تری قرار دارد. انرژی روسیه و كشورهای آسیای مركزی برای منطقه آسیا مهم است، اما موقعیت جغرافیایی هند برخلاف موقعیت جغرافیایی چین، فرصتی را برای بهره برداری از این منبع در اختیار این كشور قرار نمی دهد. طرح كشیدن خط لوله از آسیای مركزی نیز، با مشكلاتی روبه رو است و پاكستان مانعی جغرافیایی برای رسیدن این خط لوله به هند است. بنابراین، طرح احداث خط لوله مستقیم از ایران به سواحل شمال غربی هند از طریق عبور از مناطق ساحلی پاكستان برای هندی ها راه حل ارزنده تری است.

هند و مسئله تامین امنیت خط لوله گاز ایران به این کشور
هند در زمینه امنیت انتقال گاز به این کشور از مسیر پاکستان نگران است و بیم داردکه هر گونه مشکل دیپلماتیک با اسلام آباد ، ممکن است بر عرضه گاز این کشور تاثیر منفی بگذارد. وزیران نفت هند و پاکستان موافقت کرده اند که به منظور پیشبرد پروژه پیشنهادی خط لوله گاز ایران به هند،با یکدیگر دیدار كنند و درباره این پروژه به بحث و گفت و گو بپردازند. گفتنی است این نخستین باراست که وزیران نفت هند و پاکستان به طور مستقیم درزمینه پروژه ۲ میلیارد دلاری یاد شده، رایزنی خواهند کرد.گروه بحران بین المللی بروكسل پیش تر در بیانیه ای اعلام كرده بود: توسعه روابط اقتصادی میان دو كشور هند و پاكستان فرآیند صلح را تصریح می كند كه یكی ازمهم ترین این روابط احداث خط لوله گاز ایران- پاكستان- هند است.پاکستان و هند از مدت ها پیش در یافته اند که برای حل مشكلات سیاسی دیرینه خود باید وابستگی دو جانبه میان خود ایجاد كنند. از این رو، مقام های دولت پاكستان نیز، پروژه خط لوله گاز ایران را در اولویت كاری خود قرار داده اند. شوكت، نخست وزیر پاكستان و وزیر اقتصاد سابق این كشور ضمن تاکید بر این نکته اعلام کرده است که پروژه خط لوله گاز ایران- پاكستان- هند می تواند دو كشور را در زمینه انرژی به یكدیگر وابسته كند. وزیر نفت هند نیز، پیش تر تاکید كرده بود که آغاز مطالعات امكان سنجی این پروژه بدون در نظر گرفتن روابط جامع میان دو هند و پاکستان كشور شدنی نیست. آر.كی پاچوری یكی از مقام های هند با تاكید بر این كه هند با استفاده از این گاز می تواند برق تولید كند، از امكان صادرات این برق به پاكستان خبر داد و گفت: هند همچنین تمایل دارد به پاكستان سوخت بفروشد. بنابراین گزارش، ایران از سال ۱۹۹۶ پیشنهاد احداث این خط لوله را به هند و پاكستان دنبال می كرد، اما در پی ایجاد تنش میان این دو كشور جنوب آسیایی، پیشرفت مذاكرات متوقف شده بود.مقام های ایرانی معتقدند، این پروژه سالانه ۳۰۰ میلیون دلار برای هند صرفه جویی در پی دارد. پاكستان نیز سالانه ۶۰۰ میلیون دلار از طریق ترانزیت گاز درآمد به دست خواهد آورد. البته طبق گفته های جدید دولت پاکستان، برآوردهای جدید درآمد این کشور از محل حق ترانزیت گاز ایران به هند، در صورت عملی شدن پروژه ۲ میلیارد دلاری خط لوله گاز ایران به هند از مسیر پاکستان، نزدیك به ۷۰ تا ۸۰ میلیون دلار خواهد بود .دو كشور ایران و هند پیش تر درزمینه ایجاد شركت های سرمایه گذاری مشترك در پروژه های نفت و گاز تفاهم نامه همكاری امضا كردند كه در آن زمان سه مسیر متفاوت برای اجرایی شدن این پروژه پیشنهاد شد: پیشنهاد اول، انتقال گاز ایران به هند از مسیر خشكی و خاك پاكستان بود كه تقریباً ۲۶۰۰ كیلومتر خط لوله مورد نیاز داشت. پیشنهاد دوم به انتقال گاز از طریق خط لوله از عمق كم دریا مربوط می شد كه این پروژه در همان زمان رد شد. پروژه سوم هم انتقال خط لوله از عمق زیاد دریا بود كه بسیار پرهزینه و دارای مشكلات فنی نیز بود.دولت پیشین هند به نخست وزیری واچپایی، با رد پروژه خط لوله از طریق خشكی و عبور آن از کشور پاکستان، خواستار انتقال گاز ایران از طریق زیر دریا بود؛ در حالی كه هزینه انتقال خط لوله از عمق زیاد دریا سه برابر هزینه انتقال آن از طریق خشكی است. دولت جدید در این باره نرمش بیشتری ازخود نشان داده است.روزنامه فایننشال اكسپرس در این باره نوشت: مسیر انتقال خط لوله از طریق خشكی به این دلیل كه اقتصادی تر بود و مشكلات فنی نیز نداشت، از سوی دو كشور ایران و هند پذیرفته شد، اما دولت هند نگران این بود كه ۵۰۰ تا ۷۰۰ میلیون دلاری كه هر ساله به منظور تعرفه گمركی به دولت پاكستان می پردازد، برای حملات تروریستی به این كشور استفاده شود.نیاز شدید هند به تامین منابع غنی انرژی، این كشور را برآن داشت تا این پروژه را دنبال كند و اخیراً وزیر نفت هند در نامه ای به نخست وزیر این كشور، خواستار مذاكرات بدون تعهد میان سه كشور ایران، پاكستان و هند برای پیشبرد این پروژه شده است.

منبع : نمایشگاه بین‌المللی