بررسی وضعیت سرمایه گذاری بیوتکنولوژی ایران و سایر کشورها

آمریكا پیشتاز صنعت بیوتكنولوژی در جهان است. این واقعیتی است كه در تمام گزارشهای علمی به چشم می خورد. شاخص های سرمایه گذاری نیز گویای این واقعیت است. شاید عمده ترین دلیل این مطلب در سرمایه گذاری حجیم و همه جانبه این كشور در امر تحقیقات و توسعه بیوتكنولوژی می باشد. حتی كشورهای صنعتی و صاحب نام اروپایی نیز به ویژه در تحقیقات پایه گام های زیادی ازآمریكا عقب تر هستند.طبق آمارهای منتشره، تعداد شركت های بیوتكنولوژی در آمریكا نزدیك به دو برابر این شركت ها در اروپا است و تعداد شاغلین و فعالان بخش بیوتكنولوژی در آمریكا نزدیك به ۳ برابر اروپا می باشد. آنچه از جدول پایین استنباط می گردد این است كه حجم سرمایه گذاری در بخش بیوتكنولوژی در بسیاری از كشورهای پیشرفته ناچیز بوده است و این در حالی است كه نقش دولت در این كشورها برای ترویج بیوتكنولوژی، چیزی جز تأمین قوانین و مقررات مناسب مالیاتی برای تشویق و به جریان انداختن سرمایه ها در جهت توسعه بیوتكنولوژی نبوده است و این قوانین هم اكنون به بهترین شكل در آمریكا در حال اجراست.مجله Genetic Eng.News در گزارش سال ،۲۰۰۳ اسامی ۱۰۰ میلیونر مولكولی جهان را معرفی نمود. ۱۸ شركت از این مجموعه در كالیفرنیا مستقرند لذا كالیفرنیا جایگاه نخست صنعت بیوتكنولوژی جهان محسوب می گردد، بعد از آن ایالت ماساچوست است كه ۹ شركت را در خود جای داده است. میزان سهام این افراد مجموعاً ۲/۳ میلیارد دلار است.در این فهرست William K.Bowes كماكان ثروتمندترین میلیونر مولكولی جهان با ارزش سهام ۹۵۷/۹۱۲/۴۷۸ دلار دارای دو شركت Amgen و Xoma می باشد.جدول مقایسه صنایع بیوتكنولوژی آمریكا و اروپا از نظر بعضی شاخص ها ( ۲۰۰۳)

آمریكا اروپا شاخص
۱۲۸۹۳ ۱۸۷۳ فروش سالیانه (میلیون دلار)
۶۹۴۳ ۱۶۵۳ هزینه های تحقیق و توسعه (میلیون دلار)
۱۳۰۰ ۷۰۰ تعداد شركت ها
۴۴۹۰۰۰ ۱۸۵۰۰۰ تعداد شاغلین
با مقایسه سطح زیر كشت محصولات ترانس ژنتیك در كشورهای مختلف جهان، به راحتی می توان دریافت كه آمریكا با بیشترین میزان كشت این محصول، نقش خود را در این صنعت بسیار پررنگ نموده است. پیشرفت بیوتكنولوژی كشاورز و تجاری نمودن آن یكی از اهداف این كشور است كه می توان اذعان داشت كه این كشور به هدف مورد نظر خود دست یافته است.حال آن كه آمار و ارقام، جدول سطح زیر كشت محصولات ترانس ژنتیك در كشورهای مختلف جهان عنوان كننده صدرنشینی بلامنازع آمریكا در عرصه بیوتكنولوژی است اگر بخواهیم از كشور دومی در عرصه بیوتكنولوژی نام ببریم، باید به ژاپن توجه كنیم.ژاپن از جمله رقبای سرسخت آمریكا در عرصه بیوتكنولوژی می باشد. این كشور با برنامه ریزی دقیق و به خدمت گرفتن تمامی امكانات دولتی و خصوصی توانسته است، در یك دوره كوتاه مدت، در این رشته، صاحب جایگاه و برتری ویژه ای گردد. اوضاع جغرافیایی و شرایط اقلیمی ژاپن، این كشور را واداشته تا با كمك گرفتن از تكنولوژی های نوین نقاط ضعف را در دیگر عرصه ها جبران نماید. سه بخش دولتی شامل آژانس علوم و تكنولوژی (STA)، وزارت صنایع و تجارت بین المللی (MITI) و وزارت كشاورزی، جنگلداری و شیلات (MAFF) اختصاصاً به منظور توسعه و پیشرفت بیوتكنولوژی فعالیت می نمایند. شورای علوم و تكنولوژی كه متشكل از نمایندگان دولت، تجار و روسای فرهنگستان علوم بود در ۱۹۷۱ بر اهمیت علوم زیستی تأكید كردند لذا در ۱۹۷۳ آژانس علوم و تكنولوژی به همین منظور تأسیس گردید. این دفتر بالاترین سطح سیاستگذار علوم و تكنولوژی در ژاپن است كه مدیریت و هماهنگی پروژه های تحقیق و توسعه بیوتكنولوژی را بر عهده دارد.بخش خصوصی ۸۰ درصد از بودجه تحقیق و توسعه بیوتكنولوژی ژاپن را تأمین می كند. بخش خصوصی از ۸۰۰ شركت تشكیل یافته است، این ارقام، در مقایسه با دیگر كشورهای آسیایی كاملاً متفاوت می باشد و هدف بیوتكنولوژی در این كشور، حركت از پژوهش های بنیادی به سمت پژوهش های كاربردی است. ژاپن به طور تقریبی هشت میلیارد دلار برای تحقیق و توسعه بیوتكنولوژی صرف نموده است. این میزان حدوداً ۲۰ درصد مجموع سرمایه گذاری جهانی است. لذا این كشور بعد از آمریكا بزرگترین سرمایه گذار در عرصه بیوتكنولوژی می باشد. شركت Suntory مركز كه دارای تحقیقات STDC در سال ۱۹۷۴ در حومه اوزاكا تأسیس گردید این مركز دارای ۲۰۰۰۰ مترمربع زیربنا، ۳ آزمایشگاه بسیار مجهز و حدوداً ۴۰۰ پژوهشگر می باشد. این مركز از سال ۱۹۸۱ میلادی تا ،۱۹۹۴ تعداد ۳۵ فرآورده بیوتكنولوژی را به بازار مصرف معرفی نموده است كه پژوهشهای چند مورد از آنها منجر به دریافت جوایزی از انجمن آكادمی علوم ژاپن گردیده است. شركت Suntory كه در حال حاضر، یكی از بزرگترین شركتهای تولید فرآورده های بیوتكنولوژی در این كشور است، توانسته با كپی برداری سریع از اسلایدهای ارائه شده در یك كنفرانس علمی در آمریكا و شش هفته كار مداوم پژوهشگران، ماده ای كه در درمان سرطان كاربرد دارد را معرفی نماید. از دیگر عوامل مهم پیشرفت سریع در این علم می توان به اهمیتی كه این كشور برای سرمایه گذاری و آموزش كاركنان شركت های خود قایل است، اشاره نمود. این ویژگی كه می توان از آن به عنوان بهره وری نیروی انسانی یاد كرد، سرآمد كشورهای جهان است. برای نمونه، شركت اساهی كه در حال حاضر، یكی از شركتهای فعال و صادركننده محصولات بیوتكنولوژی است، توانست پس از بازگشت تعدادی از كاركنان اعزامی خود در سال ۱۹۸۵ كه برای آموزش به یك شركت آمریكایی اعزام شده بودند، فاكتور نكروز دهنده تومور (TNF) كه در مهار سلول های سرطانی مؤثر است را همزمان با رقیبان آمریكایی خود تولید كند.ژاپنی ها معتقدند كه صنایع الكترونیك، آمریكا را پشت سرگذاشته اند و در مهندسی ژنتیك نیز چنین خواهند كرد.
سطح زیر كشت محصولات ترانس ژنتیك در كشورهای مختلف جهان
( ۲۰۰۳)
درصد سطح زیر كشت(میلیون هكتار) كشور
۶۴ ۱/۸ آمریكا
۱۴ ۸/۱ چین
۱۱ ۴/۱ آرژانتین
۱۰ ۳/۱ كانادا
۱ ۲/۰ سایر كشورها

حال درمی یابیم كه چگونه عزم ملی كشوری توانسته است به همراه برنامه ریزی همه جانبه و دقیق در یك دوره كوتاه عمل نموده و این علم نه چندان قدیمی، ژاپن را صاحب نام و دارای جایگاهی ویژه در جهان گرداند.با مروری بر تاریخچه بیوتكنولوژی ایران درمی یابیم كه از شروع بیوتكنولوژی سنتی در ایران در زمینه تولید واكسن ها و مواد غذایی حدود ۷۰ سال می گذرد. اما فعالیت در عرصه بیوتكنولوژی مدرن همراه با استفاده از موجودات تراریخته بسیار نامطلوب و جزیی می باشد. یكی از مشكلات فعالیت در زمینه بیوتكنولوژی در ایران، نبود سازماندهی مناسب بین سازمان ها، وزارتخانه ها و... می باشد. اگر از كشورهایی مثل آمریكا كه در سال ،۲۰۰۰ سی میلیارد دلار فروش فرآورده ها داشت، اتحادیه اروپا و ژاپن بگذریم، این واقعیت را باید قبول كنیم كه كشور ما از كشورهایی نظیر كره جنوبی، آرژانتین، مكزیك، كوبا، چین و هندوستان نیز به مراتب عقب تر است.اكثر تولیدات بیوتكنولوژی در كشورهای مختلف بدون دخالت انسان و انجام برنامه های اتوماسیون انجام می شود این در حالی است كه تولید بیوتكنولوژی در ایران منتهی به اتانول و مخمرها می باشد كه این ارقام در مقایسه با ۷۸ فرآورده بیوتكنولوژی حاصل از ارگانیسم های تراریخته بسیار ناچیز است. نتایج نیز بیانگر وابستگی شدید و خروج مقادیر هنگفتی ارز برای تأمین این محصولات می باشد. سخن متولیان و متخصصان این علم به دولتمردان و سیاستگذاران جامعه این است كه باید از حساسیت طرف مقابل، پی به عظمت موضوع برد، ضمن این كه با توجه به جوان بودن و نوبودن این علم، تلاش برای دور ماندن از قافله بیوتكنولوژی كاری غیرممكن نیست.در نهایت سخنی از پروفسور عبدالسلام، خالی از لطف نمی باشد: «دور ماندن از این كاروان، یعنی دور ماندن از توانمندی هایی كه چنین صنعتی منشأ آن است.» امید است، مسئولین كشور با اندك ملاحظه ای به اهمیت سرمایه گذاری در این علم پی ببرند و با برنامه ریزی همه جانبه بتوانند گام هایی در جهت رفع وابستگی بردارند.

منبع : مجله پرواز