... و بالاخره تعرض نظامی انگلستان و شوروی به ایران، با وجود اعلام بیطرفی قبلی آغاز شد (در این روز ۲۵ اوت)

با این كه ۲۶ ژوئن ۱۹۴۱ (پنجم تیر ۱۳۲۰)، پنج روز پس از آغاز تعرض آلمان به خاك شوروی، دولت ایران بی طرفی كامل خود را در جنگ میان آن دو كشور به دولت شوروی اعلام داشته بود و دولت مسكو از این اقدام ایران سپاسگزاری كرده بود و رضا شاه دستور خروج آلمانی ها یی را كه وجودشان در ایران لازم نبود داده بود، بامداد روزی چون امروز – ۲۵ اوت درسال ۱۹۴۱ میلادی برابر با سوم شهریور ماه ۱۳۲۰ خورشیدی – نیروهای شوروی و انگلستان تعرض خود را آغاز کردند و از چند نقطه وارد ایران شدند. انگلستان مدتها بود كه مقدمات این كار را آماده می كرد و برای این منظور از هند به عراق سرباز فرستاده بود و گروهی نظامی را هم به مرزهای جنوب شرقی ایران گسیل داشته بود و مطبوعات لندن به انتقاد از رضا شاه دست زده بودند.
اندكی پس از عبور نیروهای انگلستان و شوروی از مرزها و ورود به خاك ایران، نمایندگان سیاسی دو كشور در تهران، در یادداشتی كه تسلیم علی منصور نخست وزیر وقت كردند جریان این لشكركشی را به او اطلاع دادند. برای رسیدگی به این واقعه پیش از ظهر سوم شهریور جلسه شورای وزیران در حضور رضا شاه تشكیل شد. رضا شاه كه به توان ارتش اطمینان داشت تصمیم به مقاومت گرفت ، ستاد جنگ به ریاست سرلشکر ضرغامی در باشگاه افسران برپا شد و سربازان احتیاط چهار دوره به زیر پرچم احضار شدند تا شمار نیروها به سیصد هزار تن بالغ شود . دستور داده شد که دو لشكر پایتخت در اطراف تهران موضع دفاعی بگیرند و جریان به اطلاع مجلس نیز رسید . در همین روز رضا شاه در مورد تجاوز نظامی بی دلیل انگلستان و شوروی ، با ارسال تلگرام به روزولت رئیس جمهوری وقت آمریكا نسبت به اقدام آن دو دولت اعتراض كرد كه خبر رسید انگلیسی ها با تمهیداتی ناوگان ایران را كه از دیر زمان چشم دیدن آن را نداشتند منهدم كرده ، تعدادی از كشتی ها را نیز تصاحب كرده و شماری از افسران نیروی دریایی از جمله دریادار بایندر فرمانده این نیرو کشته شده اند. تا پایان وقت امروز هنوز از خیانت ژنرال ها و مرخص كردن پادگانها خبری نبود.
چرا انگلستان نقشه اشغال نظامی ایران را در سر می پروراند؟
رضا شاه با این كه باحمایت انگلستان به عمر سلسله قاجارها پایان داده بود، در سالهای نیمه دوم دهه ۱۳۲۰ متمایل به آلمان و ایتالیا شده بود و انگلستان از آن بیم داشت كه گسترش نفوذ آلمان در ایران منجر به خروج ایران از حوزه نفوذ آن کشور شود و نه تنها هند و سرزمین های عربی به مخاطره افتند بلکه ماشین جنگی انگلستان بدون سوخت بماند و آلمان با كمك ایران بر كشورهای عربی مسلط شود و هند از دست آن دولت خارج گردد؛ بعلاوه، ارسال كمك از مسیر ایران به شوروی كه زیر ضربات ارتش هیتلر قرار داشت آسانتر و اطمینان بخش تر بود. زیرا كه نیروی دریایی آلمان در آبهای اقیانوس هند فعالیتی نداشت. لذا، با تبانی قبلی به دولت ایران اخطار شد كه آلمانیها را اخراج كند. ارتش ایران با توجه به وضعیت و تسلیحات وقت توان دفاع داشت بنابراین انگلستان در صدد تطمیع چند ژنرال ایرانی برآمد و در حالی كه رضا شاه برای جنگ آماده می شد و فرمان احضار به خدمت ذخیره داده شده بود، دو ژنرال وی دستور مرخص شدن سربازان را صادر كردند!. ایران اشغال نظامی و رضا شاه مجبور به كناره گیری شد و از ایران تبعید گردید و تا پایان عمر زندانی انگلستان بود. بعدا سران انگلستان، آمریكا و شوروی محرمانه تصمیم گرفتند كه پس از پایان جنگ دوم، ایران تا مدتها زیر نظر سه كشور باشد، و به این سبب با سلطنت محمدرضا پهلوی موافقت كردند كه اطمینان یافته بودند وی مانند پدرش نیست و عنصری ضعیف است كه بعدا آن قرار محرمانه، از بیم كنترل ایران توسط استالین بر هم خورد( جزئیات بر حسب تاریخ وقوع درسایت آمده است ). مورخان بیطرف در این كه در شهریور ۱۳۲۰ ایرانیان این فرصت را به دست نیاوردند تا با نثار جان از وطن خود دفاع كنند متفق القولند. جنگهای میهنی (دفاعی) باعث تقویت احساسات ملی و پیشرفت های بعدی و سرافرازی ملتها بوده است، حتی اگر شكست خورند.
انگلستان در شهریور ۱۳۲۰، با کمتر از پنج هزار سرباز به ایران حمله كرد سه هزار و پانصد نفر از طریق عراق وارد ایران شدند و حدود هزار و پانصد سرباز هم از مرزهای جنوب شرقی به كرمان وارد شدند. تازه همین عده هم از بیم لشكر كرمان كه با وجود دریافت دستور مرخصی سربازان، منسجم باقی مانده بود چندین روز در جلگه "راین Rayen" اردو زده بودند و جرات پیش آمدن نداشتند. در برخی نوشته ها آمده است که پس از اشغال نظامی ایران ، مردم از خود می پرسیدند : چه شدند آن ژنرالهایی که ما گرسنگی خوردیم و به آنان حقوق گزاف پرداختیم که در چنین روزی بی دفاع نباشیم ؟. یک نظامی شاید در طول عمر سپاهی گری خود تنها یک زمان لازم باشد عمل کند و اگر این یک روز را هم از انجام وظیفه شانه خالی کند ، چه حاصل؟ .

دکتر نوشیروان کیهانی زاده

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز