دوباره فکر کن

● به بهانه سالگرد تولد فیلسوف، ژاك دریدا
دریدا نمادی است برای جسارت تفكر. شوكی را كه او بر سنت و نوشتار فلسفی غرب وارد آورد نمی توان، به سبك «فاضلان» و اندیشمندان «جدی» وطنی و خارجی، صرفاً نوعی بازی و سرگرمی سرخوشانه دانست. گذشته از تمام حقیقت نهفته در نقد پست مدرنیسم و دیگر تجلیات منطق فرهنگی سرمایه داری متاخر، «ژاك دریدا» همچنان یكی از همان نام هایی است كه در سایه آن می توان به فرمان «دوباره فكر كن» تن سپرد. نام هایی نظیر دریدا، فوكو، آدورنو و بدیو نام های خود تفكرند، نام هایی كه بر پیوند درونی و همیشگی تفكر و شجاعت گواهی می دهند، آن هم در زمانه ای كه «فكر نكردن» حقیقتاً ساده ترین و دم دست ترین و همگانی ترین كنش ممكن است. زیر بمباران میلیون ها ایماژ و SMS و سریال های خانوادگی تلویزیونی و شعار های تبلیغاتی و ایدئولوژی های راحت الحلقوم، حتی نفسِ خطر كردن برای تفكر نیز واجد جنبه ای رهایی بخش است. تجربه خود ما نیز در ایران مبین همین امر است، هرچند تجربه ای سترون، بی دوام و پیگیری نشده و صرفاً بازی گوشانه. ما نزدیك به یك دهه را با نام دریدا گذراندیم، البته در این مورد، از قضا باید مفهوم «نام» را به معنای منفی اش به كار برد.
بله، چیزی جز «نام» دریدا در كار نبود، نه خطر كردنی در تفكر و نه هیچ نوع وفاداری به نام آن. البته این بدین معنا نیست كه چرا آثار او به فارسی ترجمه نشده اند و غیره. اصلاً چرا و چگونه باید نوشته های كسانی چون دریدا را به زبان عجیب و غریبی چون فارسی برگرداند؟ دریدا، به قول آگامبن، به آزمایش یا تجربه ای عظیم و تكان دهنده با زبان دست زد، یعنی همان تجربه ای كه هر نوع تفكری اساساً مستلزم آن است. اما در اینجا، انبوه شیفتگان «شالوده شكنی» غالباً حتی سراغ بی خطرترین شكل تجربه زبانی، یعنی یادگرفتن و كلنجار رفتن جدی با یك زبان خارجی نرفته اند. مسئله به هیچ رو ترجمه (اغلب مغلوط و نامفهوم) و شرح (همواره دست دوم و بی ربطِ) آثار كسی مثل دریدا نیست. برعكس، ما با تكلیف ساده، پیش پافتاده و بی هیاهویِ «خواندن و فكر كردن» روبه روایم، تكلیفی كه اصلاً لازم نیست در موردش سروصدایی كرد، یا میزگردی تلویزیونی به راه انداخت، یا همایشی برپاساخت. لازم نیست یك پیش شرط ساده و مبتذل را به مرتبه یك هدف متعالی بركشاند.

امید مهرگان

منبع : روزنامه شرق