جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

۶ دسامبر ۱۵۳۴ ـ افتادن بغداد به دست عثمانی - نگاهی تاریخی به اهمیت عراق به عنوان کلید خاور میانه


سلطان سلیمان امپراتور عثمانی در این روز در دسامبر ۱۵۳۴ تصرف بغداد را تکمیل کرد . نیروهای عثمامی دو روز پیش از این وارد حصار بغداد شده بودند که برخی از مورخان آن روز را زمان تصرف بغداد ذکر کرده اند. دولت صفویه ایران بعدا بغداد را از عثمانی ها پس گرفت و در آنجا یک پایگاه ثابت به وجود آورد و یک واحد نظامی نیرومند مستقر ساخت . جنگ متناوب ایران و عثمانی بر سر بغداد دو قرن طول کشید و در زمان نادر شاه مصالحه صورت گرفت؛ ایران از دعاوی خود بر بغداد دست کشید و عثمانی حاکمیت ایران بر ایروان و همه قفقاز جنوبی را برسمیت شناخت. در زمان شاه عباس هم عثمانی ها همین نظر را داشتند و شاه عباس موقتا و تا رسیدن به هدفهای مقدم خود آن را رد نکرده بود.
سرزمینی که امروز جمهوری عراق خوانده می شود از عهد باستان کلید خاور میانه و آسیای غربی بوده و هر دولت که این کلید را به دست داشته قدرت برتر در منطقه بوده است. دولتهای بابل و آشور همین نقش را داشتند. کوروش بزرگ پس از تصرف بابل بود که ایجاد کنفدراسیون جهانی خود را اعلام داشت. داریوش سوم پس از شکست «اربیل» به هزیمت رفت. اسکندر مقدونی پس از جهان گشایی در بابل استقرار یافته بود که در همانجا درگذشت. جانشنیان اسکندر شهر « سلوکیه » را در کنار دجله ساختند تا از آنجا بر آسیای غربی حکومت و نظارت کنند. پس از آنها اشکانیان ایران تیسفون ( مداین ) را در سوی دیگر دجله ساختند و دو دولت اشکانی و ساسانی ایران حدود هزار سال از این شهر بر امپراتوری پهناور حکومت کردند. هر دو دودمان خطر نزدیک بودن به مرز رقیب ( خط آتش ) را تحمل کردند و پایتخت را از تیسفون به یک شهری مرکزی انتقال ندادند. عباسیان به جای زادگاه اسلام ، بغداد را در نزدیکی تیسفون به صورت شهر درآوردند و مرکز خلافت اسلامی قرار دادند. ایرانیان استقلال طلب دوباره این مرکز حساس را به چنگ آوردند. همه هدف سلجوقیان ، مغولها و تیموریان تصرف بغداد بود. شاه اسماعیل صفوی اندکی پس از اعلام سلطنت بغداد را متصرف شد.
همه تلاش عثمانی این بود که بغداد را در دست داشته باشد و سرانجام با مصالحه با ایران به این هدف خود رسید. در جریان جنگ جهانی اول، هدف روسیه و انگلستان رسیدن به بغداد بود و بر پایه این رقابت، روسها از طریق ایران تا کرمانشاه پیش رفتند ولی در پایان جنگ اول که عثمانی از میان رفت و روسیه گرفتار جنگ داخلی شد، بغداد به تصرف انگلستان درآمد و از اینجا بر مناطق عربی متصرفه بنای حکومت کردن و سلطان و امیر سازی را گذارد و سپس و در ظاهر مناطق ساخت خود را به این سلاطین و شیوخ واگذار کرد. در دوران اتحادیه سازی، اتحادیه نظامی که غرب در خاورمیانه برای محاصره شوروی به وجود آورد در بغداد تاسیس و به نام پیمان بغداد خوانده شد. متعاقب آن، روسها به ملیون و چپهای عراقی کمک کردند تا در بغداد کودتا به راه اندازند و حکومت سلطنتی ساخت انگلستان را حذف کنند و از آن پس عراق دوست و هم پیمان مسکو و مدعی کویت و هر سرزمین دیگر شد که مطمح نظر غرب قرار می گرفت. پس از خروج انگلستان از شرق سوئز، توجه اصلی آمریکا معطوف به عراق شد و مدتها با کمک شاه کردهای عراقی را بر ضد دولت عراق ( دوست مسکو) بر می انگیخت. صدام حسین با این که می دانست زیر ذره بین آمریکا و اسراییل است که هر دو اهمیت عراق را به خوبی می شناسند مرتکب دو اشتباه سیاسی شد؛ یکی این که در روزهای افول قدرت مسکو فریب خورد و کویت را اشغال کرد و با این عمل استقرار آمریکا را در عربستان ، کویت ، قطر و ... تثبیت کرد و با اشتباه دیگر که باز نگذاردن درهای عراق به روی بازرسان سازمان ملل بود بهانه اشغال نظامی عراق را به دست آمریکا داد زیرا که او، دیگر اسلحه کشتار جمعی نداشت که درهایش را ببندد و وانمود کند که دارد. با اشغال نظامی عراق، آمریکا که رقیب جهانی نداشت، با استفاده از این خلاء آن کشور را به دست آورد افتاد و اینک ۱۵۰ هزار نیرو در آنجا دارد و ....
تاریخدانان و دیگر اصحاب نظر در نوامبر ۲۰۰۴ با نشان دادن مرزهای عراق روی نقشه و موقع جغرافیایی آن و با توجه به تحولات چند هزار ساله تاریخی منطقه و با این استدلال که عراق کلید خاور میانه است بعید می دانند که دولت آمریکا ، مخصوصا در این زمان که معارضه غرب و مسکو آغاز دوباره خود را آشگار ساخته است در آینده ای قابل پیش بینی همه نیروی نظامی خود را از عراق خارج سازد. برخی از این مفسران حتی پیش بینی کرده اند که دولت آمریکا در عراق ، بمانند کره جنوبی و ژاپن، پایگاه نظامی ایجاد کند که با این عمل نظر اسرائیل هم تامین می شود.
منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز


همچنین مشاهده کنید