۲۹ نوامبر سال ۱۹۱۱ ـ اولتیماتوم روسیه به ایران که شوستر آمریکایی را اخراج کند، دنباله ماجرا و محتوای کتاب خاطرات شوستر

۲۹ نوامبر سال ۱۹۱۱ دولت روسیه به ایران اولتیماتوم داد که ظرف ۴۸ ساعت مورگان شوستر آمریکایی را که برای اصلاح خزانه داری و مالیه ایران استخدام شده بود برکنار کنند و از این پس نیز بدون جلب موافقت قبل دولتین روسیه و انگلستان به استخدام از خارج دست نزند.
روز بعد مجلس به این اولتیماتوم روسیه رسیدگی کرد و برغم توجیه وثوق الدوله آن را رد کرد.
مجلس در آذر ماه سال پیش از آن (۱۲۸۹ خورشیدی) ضمن تصویب قانون تاسیس خزانه داری کل کشور، رای به استخدام شوستر به عنوان مشاور مالیه ایران داده بود.
مردم تهران به جانبداری از مجلس که اولتیماتوم روسیه را رد کرده بود به خیابانها ریختند و تزار روسیه پس از آگاه شدن از تصمیم مجلس ایران دستور داد که چهار هزار سربار روانه ایران شود.
دولت وقت بار دیگر از مجلس خواست اولتیماتوم روسیه را بپذیرد و با اخراج شوستر موافقت کند که مجلس زیر بار نرفت. ۲۸ آذر ماه یپرم خان رییس وقت شهربانی (نظمیه) به مجلس اخطار کرد که اگر اولتیماتوم را نپذیرد نیروهای روسیه وارد خواهند شد که مجلس اجبارا پذیرفت و مراتب همان روز به دولت و نیز مورگان شوستر اعلام شد که خاک ایران را ترک گوید.
شوستر در بازگشت به آمریکا خاطرات اقامت خود در ایران را به صورت کتابی منتشر ساخت که اوضاع ایران آن زمان در آن منعکس شده است.
از محتوای کتاب شوستر و اظهارات بعدی او چنین بر می آید که دستها و نیروهایی وجود داشتنند که نمی گذاشتند ایرانیان روشن شوند زیرا که ایرانیان؛ با استعداد فوق العاده ای که در درک مطالب، آموزش، اقتباس و فراگیری دارند اگر روشن شوند و در کار آنان مداخله نشود، رشدی بهتر از اروپاییان خواهند داشت.
شوستر موقع جغرافیایی ایران، فئودالیته این کشور، خان بازی ها و نفوذ بی حد اعیان و اشراف در امور مملکت را از دلایل نفوذ خارجی و عقب ماندگی عمیق ایرانیان تشخیص داده بود و گفته بود: روزی که اعیان و اشراف ایران به همان اندازه که نگران جیب (منافع) و اقتدار شخصی هستند به اندیشه ایران و ایرانیان افتند همه مسائل این کشور حل خواهد شد. شوستر گفته بود که اعیان ایران باید از رقابت و درگیری با خود دست بردارند، عمومی فکر کنند و افق دیدشان را تا چندین برابر گسترش دهند و بدانند که اگر ملت نباشد، آنان هم نخواهند بود.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز