شعر، یافتن یا بافتن؟

سخن از شعر است؛ هنری که از اولین لحظه تولدش مخاطب را به تعجب و تفکر و لذت واداشت.
در ساده‌ترین کارکرد این نوع هنری می‌‌توان انتقال یک حس ولو نازل را به موثرترین شیوه شاهد بود، اما اهل فن از شعر، توقع ساده‌ترین کارکرد را نداشته و ندارند بلکه با باور به این که قلمروی حکومتی این ژانر ادبی، مجموعه هستی است و توجه ذاتی آن، در مرتبه اول التذاذ و شگفتی است و در رتبه‌های بعدی بیان تجربه یا تجربیات منتج از احساس‌های گوناگون.
برای دوستداران حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای این هنر همیشه این سوال مطرح بوده است که آثار شعری شاعرانی چون مولانا، سعدی، حافظ، نیما، شاملو، فروغ و... و شکسپیر، گوته، لورکا، نزار قبانی، گارسیا گالو و ... اگر ماندگار شده‌اند، از یافته‌ها بود یا بافته‌ها؟!لطفا سوال موجب خلط نشود که یافته‌ها همان جوشش است و بافته‌ها، کوشش؛ خیر! این دو واژه در این مقالت ارتباطی به این تعابیر ندارند.
در یافتن واژه‌ای است که مستقیما با فکر و ذهن و شعور و قلب و وجود شاعر مرتبط است. شاعر شعر «یافته» کسی است که از روی دست دیگران و مانیفست مطروحه دیگران شعر نگوید بلکه شعرش بیانگر تجربه‌هایی باشد که اولا سابقه موفقیت آنها تثبیت شده باشد، ثانیا از ده مخاطب حداقل دو سوم بتوانند با آن تجربه‌ها و احساسات و حرف‌ها مشترک باشند و هیچ لزومی ندارد که خواننده و شنونده مظلوم محکوم به ناتوانی و عجز در ارتباط شود.
هر خواننده و شنونده‌ای آنقدر هوشیار و آگاه است که پس از قرائت شعر حتی اگر قادر به بیان نباشد، بتواند در خود تکرار کند که این شعر بیانگر عقده‌های درونی یک فرد بیمار است یا آرزوهای خفه شده یک فرد از همه بریده! اگر بپذیریم فرستنده، متن و گیرنده ارتباط داده و پس داده (کنش و واکنش)‌ دارند، باید اعتراف کنیم که داده‌ها اگر با استقبال ۷۰ درصد مواجه نشوند، دیگر عیب از گیرنده نیست و متن حداقل نقصانی که دارد از جنس مخاطب نیست، به تعبیری ظرفیت تقسیم‌پذیری بر تعدادی قابل توجه را ندارد و این نشان می‌دهد که داده‌ها، بافته‌های ذهنی فرستنده‌ای است که هیچ گونه ارتباط و قرابتی با مخاطبانش نداشته است و در مقابل اگر نتیجه برعکس شود، می‌توان حکم به «یافتنی» بودن آن داد؛ یافتنی که از حس و فکر و زبان و ذهن مردم پدید آمده است نه از صندوق فناپذیر محدود ذهن بریده از دیگران.
در شعرهای «یافته» اغلب تلاش هنری شاعر بر آن است تا از جهات گوناگون مانند ارگانیسم، فرم، زبان، نگاه و درونمایه که آفریده بخش هنری و تجربی ذهن و فکر اوست، سهم مخاطب را در برقراری پیوند و حضور در فضای آن کار فراموش نکند.در مقابل، شعرهای «بافته» معمولا از شاعرانی سر می‌زند که یا دارای دید و بینش محدودی هستند و دنیا را در ذهن و اتاق و باورهای ابتر خویش خلاصه می‌کنند یا عالم بر جهل خویش نیستند یا در اعتبار بخشیدن به فهم و ذوق و التذاذ مخاطب کم‌عنایتند و خود‌محور! البته هیچ کدام از این دسته‌ها قادر به نفوذ در ذهن مردم و تاریخ نخواهد بود و جز آب در هاون کوفتن و زحمت به مخاطب دادن به مقصود دیگری نخواهند رسید؛ چراکه به تعبیرالیوت، فیلتر ورود و گذر به تاریخ، آغوش مردم است و پذیرفتن آنها شاعر را!

محمدعلی آبان‌

منبع : روزنامه جام‌جم