زیلو ، هنری دستی و سنتی که برای بقا ماشینی می شود!

یکی از هنرهای سنتی و ارزشمند ایران بافت زیلو است که بافت آن در قدیم بیشتر رواج داشته اما به دلیل اقتصادی نبودن رفته رفته درحال منسوخ شدن است.
علی سلطانی ، یک صنعتکار یزدی بافت زیلوی دستی را برای بافندگان آن غیر اقتصادی عنوان می کند و می گوید: با تولید ماشینی زیلو نه تنها سرعت تولید بالا می رود بلکه این هنر سنتی ایران با قیمتی مناسب به خانه همه ایرانیان راه پیدا می کند.
مدیر کارخانه زیلو گلیم گفت: یزد مهد زیلوی ایران و جهان است که در شرف منسوخ شدن است.
سلطانی، مواد اولیه و رنگ های استفاده شده در این محصولات را دقیقا مانند نمونه های سنتی آن خواند و ادامه داد: زیلو و گلیم تولیدی با روش ماشینی دقیقا مانند نمونه سنتی آن است و هیچ فرق ظاهری ندارد.
گفتنی است زیلو از زیراندازها و بافته های روستایی ایران است که در مناطق گرم ایران به ویژه یزد و میبد بافته می شود و قدیمی ترین زیلوی یافت شده در ایران، زیلویی است که اکنون در مسجد جامع میبد قرار دارد که در سال ۸۰۸ هجری قمری بافته شده است.
زیلوبافی از صنایع دستی روستایی معمول در میبد است که تا چند سال قبل صدها خانوار از بافتن آن امرار معاش می کردند اما در حال حاضر تعداد اندکی از بافندگان سنتی این رشته در میبد باقی مانده اند.
به جز زیلویی که قدیمی ترین زیلوی ایرانی به شمار می رود، زیلوهای منحصر به فرد و تاریخی دیگری نیز در اماکن متبرک این شهر و دیگر مناطق گرم کشور یافت شده که از میان آنها می توان به زیلوهای موره در خانقاه بیداخوید متعلق به ۹۲۷ و ۹۳۰ هجری قمری و تکه زیلوی مسجد شاه ولی تفت متعلق به ۹۶۳ هجری قمری اشاره کرد.
زیلو هرچند به ظاهر یک فرش نخی ساده است اما بررسی فنون و تکنیک بافت آن نشان می دهد که فرهنگی غنی در پس هر تار و پود آن نهفته است.
زیلو در نقش و بافت شباهت بسیاری به حصیر دارد و همانند حصیر یکی ازموارد استفاده آن در مساجد، مصلی و اماکن متبرکه است.
کارشناسان احتمال می دهند که زیلو بافی تکامل شیوه بافت حصیر باشد یا این که بافندگان آن از شیوه بافت حصیر بهره برده اند.
زیلو از کهن ترین فرآورده های دست بافت ایرانی است که دیرینگی آن را پیش از برآمدن اسلام می دانند.
در مورد خاستگاه این نوع بافته و محل شکل گیری آن، اختلاف نظرهای بسیاری وجود دارد.
میبدی ها زیلو را از بافته های بومی خود می دانند و عقیده دارند این بافته ایرانی حاصل تفکر و خلاقیت مردم این خطه است.
ارتباط و تشابه بسیاری میان شئونات زندگی مردم و نقوش این بافته ها وجود دارد و نشان می دهد که دیر زمانی است میبدی ها باآن آشنایی کامل دارند و حداقل در شیوه بافت آن دخل و تصرفاتی کرده اند.
از پیشینه زیلو در میبد مدرک مستندی در دست نیست، اما بقایایی از زیلوی بافت میبد در مسجد جامع این شهر قرار دارد که تاریخ ۸۰۸ هجری قمری را نشان می دهد.
همچنین در مسجد شاه ولی تفت زیلویی موجود است که نام شمس الدین قطب الدین میبدی بر آن دیده می شود و تاریخ ۹۶۳ هجری بر آن بافته شده است.
برخی از ایرانگردان خارجی نیز در سفرنامه های خود از زیلوی میبد یاد کرده اند.
سر پرسی سایکس، نماینده نظامی انگلیس در ایران به هنگام عبور ازمیبد می نویسد: این گلیم های قرمز بافت میبد از شهرت خاصی برخوردار است… و مرادش از گلیم همین زیلو است.
زیرا گلیم بافی در میبد مرسوم نبوده است و اطلاق گلیم به زیلو از نظر تشابهی است که بین بافت این دو وجود دارد.
تار و پود زیلو از نخ پنبه است و در اندازه های ۳ در۲ و ۳ در ۴ بافته می شود.
زیلو از نظر کاربرد به ۳ نوع تقسیم شده است که معمولا تفاوت ظاهری آن در نوع رنگ هایی است که انتخاب می کنند.
زیلوهایی که به رنگ آبی و قرمز می بافند و به زیلوی جوهری شهرت دارد از نامرغوب ترین و ارزان قیمت ترین زیلوهاست.
مرغوب ترین نوع زیلو تفتال نام دارد که به رنگ سبز و نارنجی است.

منبع : روزنامه اطلاعات