امان از بروشورها

می پرسم؛ «حال شما چطوره؟»
«خیلی بد. هر روز سردرد دارم.»
«داروهایتان را می خورید؟»
«نه.......اون داروها که مال صرع بود نه میگرن. این را توی بروشورش نوشته بود.»
«پس شما عجب دل و جراتی دارید؟»
«چرا؟»
«یک بار دیگر هم به دکتری مراجعه کردید که فرق میگرن و صرع را نمی داند و سوادش حتی به اندازه بروشور داروها نیست.»
---
در برخی کشورها و در مواردی، طبیبی که تشخیص می دهد، از طبیبی که دارو می دهد، جداست. در چنین مواردی درمانگر با در نظر گرفتن شرایط بیمار درمان را شروع می کند و بیمار را از نظر بروز عوارض تحت نظر می گیرد. شاید مطالبی را نیز برای مطالعه در اختیار بیمار قرار دهد، اما در بسیاری از کشورها طبیب معالج، همان کسی است که بیماری را تشخیص داده است. یعنی یک نفر هست که آخرین تصمیم را می گیرد و طبیعتاً مسوولیت کلیه عواقب این مداوا برعهده اوست. اما در هر حال در هیچ کشوری خود بیمار مجاز نیست که براساس نوشته یی در مورد مصرف دارو تصمیم بگیرد. البته شرکت های دارویی موظفند در مورد کلیه داروهایی که می سازند بروشور کاملی تهیه کنند تا در موارد لزوم پزشک یا داروساز به آن مراجعه کند و اگرچه این بروشور قابل دسترس است، ولی معمولاً در کشورهای اروپایی از ابتدا در دسترس عموم قرار نمی گیرد و اگر هم قرار بگیرد چندان برای بیماران قابل استفاده نیست. از همه اینها مهم تر اینکه فرهنگ خاصی در این زمینه وجود دارد که مانع از نابسامانی هایی که برشمردم، می شود. اما به نظر می رسد در کشور ما در این مورد نیز از ابتدا اندیشه و تعمق خاصی صورت نگرفته است. از یک سو ظاهراً طبیب مسوول تشخیص و درمان و عوارض درمانی است. از سوی دیگر در جعبه تمامی داروها، بروشورهایی به زبان فارسی و با ترجمه یی نه چندان خوب اثرات و عوارض داروها را توضیح می دهد، آن هم با این لحن که اگر این یا آن بیماری را دارید مراقب باشید یا در مصرف این یا آن دارو احتیاط کنید و معلوم نیست چه کسی باید احتیاط کند؟ طبیب، بیمار یا مثلاً داروساز؟ تهیه بروشور برای پزشکان بسیار منطقی است، اما در بسیاری از موارد مخاطب این بروشورها خود بیماران هستند. گویی پزشکان دستگاه یا وسیله یی هستند که مسوول محصولات خود نیستند، چیزی مثل پمپ بنزین که هیچ مسوولیتی در مورد نحوه استفاده از بنزینی که می دهد، ندارد، طبیب هم نام دارویی را بر کاغذ جاری می سازد و دیگر مسوول عواقب آن نیست. این شمایید که باید در مورد خوردن یا نخوردن و عوارض آن تصمیم بگیرید. مخاطب قرار دادن بیماران و هشدار در مورد عوارض داروها به نوعی می تواند به معنای کاستن از مسوولیت پزشکان تعبیر شود، کاری که به خودی خود خالی از خطر نیست. چنین برداشتی بار سنگینی برعهده بیماران و همراهان آنان می گذارد که خود با اطلاعات مختصری که از بروشورها به دست آورده اند، تصمیم هایی بگیرند که ممکن است باعث خطراتی شود.
البته مقصود این نیست که بیماران باید چشم و گوش بسته بدون اینکه اطلاعات خاصی داشته باشند، قرص هایی را در یک پاکت بی نام دریافت کنند و فقط طبق دستور مصرف کنند. مسلماً دادن اطلاعاتی خاص به بیماران در پیشگیری و درمان بسیار مفید خواهد بود، اما نکته اینجاست که چه اطلاعاتی، تا چه حد، به چه بیمارانی و در چه شرایطی باید داده شود؟
اطلاعاتی که در اختیار بیماران قرار می گیرد مثل هر نوع اطلاعات دیگر باید با در نظر گرفتن نتایج مفید عملی آن باشد وگرنه صرف «اطلاع رسانی» نه تنها هیچ مشکلی را حل نمی کند، بلکه ممکن است مشکلات زیادی بیافریند. تشخیص سطح مفید و سطح مضر اطلاعات (حقیقت) نکته ظریفی است که صرفاً با توجه و دقت فراهم می آید. در این زمینه باید نظر جمعی از متخصصان در یک فرهنگ خاص جمع آوری شود و در آن شرایط تصمیم گرفته شود که چه اطلاعاتی را می توان یا باید در اختیار همه به رغم وجود پزشک معالج قرار داد و چه اطلاعاتی را باید در مورد یک داروی خاص به گروه ویژه یی از بیماران داد. بروشور داروها در کشور ما نمونه دیگری است از تقدم کاربرد بر اندیشه. برداشتی است التقاطی از کاربردهایی که هر کدام در زمینه خود منطقی هستند اما در این التقاط خاص، اگرچه باز هم ظاهری منطقی دارد (اطلاع رسانی و هشدار در مورد عوارض داروها) اما در عمل ممکن است نتایجی معکوس به بار آورد.

دکتر بابک زمانی
متخصص مغز و اعصاب

منبع : روزنامه اعتماد