هــــارونیـــــــــــه

‌اولین بنای تاریخی که توجه هر تازه وارد به شهر تابران طوس را جلب می کند . ‌ساختمان عظیمی در مدخل شهر است که به " بقعه هارونی " یا " هارونیه " شهرت ‌یافته است . این بنا که قدمت آن به قرن هشتم ونهایتا هفتم بیشتر نمی رسد ، به ‌زعم بعضی که آن را بـه هـارون الـرشید ۱۷۰(تا ۱۹۳هجری) نسبت می دهند،‌نمی ‌تواند ربطی به آن زمان داشته باشد . به عقیده برخی هم بنای یاد شده ‌"خانقاه غزالی " می باشد،‌احتمال ارتباط این ساختمان با امام محمد غزالی ۴۵۰-۵۰۵(هجری) بسیار کم و بلکه هیچ است . گور غزالی یعنی خانقاه وی بیرون حصار ‌طوس بوده و در زمانی که به درستی نمی دانیم با خاک یکسان شده است، احتمال می ‌رود بنا در دوره سلجوقیان و قبل از حمله مغول ساخته شده و شاید به واسطه آن ‌حمله ناتمام مانده باشد.
طرح کلی بنا شبیه به مقبره لقمان سرخسی ( بازسازی ‌شده در سال )۷۵۷ در سرخس و گنبد سلطانیه ( مقبره سلطان محمد خدابنده الجایتو) ‌در زنجان ( حدود سال ۷۰۰ قمری ) و آرامگاه سلطان سنجر در مرو است. دهانه گنبد ‌ داخلی ۱۱/۳۰ متر و ارتفاع گنبد ۷*۲۴ متر است. بنا دارای یک مدخل اصلی ، دو ‌مدخل در شرق و غرب ساختمان و بقایای یک محراب در قسمت بیرونی و شمال ساختمان ‌می باشد. این بنا دارای ویژگی های معماری قرن هشتم هجری است. خطوط عمودی و ‌موازی سطح نما ، طاقنماها و نور گیر ها و فضاهای پر و خالی ، عمر آن را بـــــه بیش از قـــــرن هشتم و هفتم نمی رساند. بـــــرخی از اهالی طوس گــــــور ویران شده غزالی را ‌در نقطه ای واقع در چند صد قدمی غرب شهر نشان می دهند و گویا سنگ گور ‌او را هم در آن حوالی دیده اند. این محل در سال ۱۳۷۴هجری شمسی حفاری شد و تقریبا ‌گور غزالی به دست آمد . این بنا شامل ایوانی رفیع و دو لچکی ،چهار ایوان ‌صلیبی شکل با پنجره های مشبک و هشت طاقنما با قوس جناغی و گنبد دو پوششه است ‌.
از آنجا که این محل به مسجد جامع شهر طوس نیز شهرت دارد، ساختمان آن را به ‌سربداران نسبت می دهند و با توجه به معماری جذاب و نسبتا سالمی که دارد از ‌مکانهای بسیار دیدنی شهر طوس می باشد . سنگ یاد بود مقبره امام محمد غزالی در ‌روبروی بقعه نصب شده است. حسین خدیو جم غزالی شناس معاصر نیز در این مکان دفن ‌شده است. مقبره اصلی غزالی در سال ۱۳۷۴ در عملیات باستان شناسی به سرپرستی ‌آقای لباف در خارج حصار طوس کشف شده و بنایی است شاملدو طبقه که قسمت فوقانی ‌آن ویران شده و قسمت زیرین دارای محراب کاشیکاری شده و دیوارهای گچ اندود می ‌باشد.

منبع : روزنامه آفتاب یزد