۱۳ ژوئن ۱۴۶۸ ـ ازبک های شیبانی و مهاجرت به «فرارود»

ازبک ها در ژوئن ۱۴۶۸ از قزاقها (کزاخها) جدا شدند و بلافاصله خودشان هم انشعاب کردند و گروهی از آنان که از تبار «شیبان» نوه چنگیز مغول بودند از دو دسته دیگر که خود را از تبار دو نوه دیگر چنگیز به نام های «باتو» و «اوردا» می دانستند مجزّا شده و راه مناطق جنوبی تر و کناره های آمودریا (جیحون) را در پیش گرفتند. دیری نگذشت که این گروه ازبک شهرهای ایرانی بخارا، سمرقند و مرو و ... را متصرف شدند، بر جای تیموریان نشستند و بعدا محمد خان شیبانی یکی از سران آنان از آمودریا هم گذشت و تا هرات پیش آمد که شاه اسماعیل صفوی در سال ۱۵۱۰ میلادی به جلوگیری از او شتافت. در جنگی که میان دو طرف روی داد ازبکهای شیبانی شکست خوردند و محمد خان کشته شد. شاه اسماعیل از جمجمه او برای خود کاسه ای با روکش نقره ای ساخت. هدف او از این کار، ایجاد ترس در ازبکها بود که درصدد تعرض برنیایند. ولی این شکست باعث نشد که ازبکها بعدا و بعدها مزاحم نشوند. آنان در هر فرصتی که به دست می آوردند از آمودریا می گذشتند و وارد مناطق جنوبی این رود می شدند. ازبکهای ساکن مناطق شمالی افغانستان امروز بقایای همان مهاجمان هستند.
امپراتوری روسیه که قفقاز جنوبی را تا سال ۱۸۲۸ در دو جنگ طولانی با ایران، از وطن ما جدا کرده (و با انعقاد قراردادهای گلستان و ترکمن چای به میانجی گری انگلستان!) از آن خود ساخته بود در سالهای ۱۸۶۸ و ۱۸۸۱ آسیای میانه را هم که مهد فرهنگ و ادبیات ایران بود (پس از ساخت و پاخت با مقامات لندن) از وطن ما جدا ساخت و ضمیمه قلمرو خود کرد که از آخرین دهه قرن بیستم به صورت چند کشور استقلال یافته اند.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز