۲۳ مه سال ۳۳۴ ـ شکست گرانیکوس، نخستین «روز سیاه» ایرانیان

به نوشته آریان مورخ یونانی ـ رومی ۲۳ مه سال ۳۳۴ پیش از میلاد و به نوشته پلوتارک (فصل ۱۶ کتاب زندگی اسکندر) سی ام مه آن سال (هفت روز اختلاف پس از تطبیق تقویم ها) نیروهای ایران در شمال غربی قلمرو این دولت و در کنار رود گرانیکوس (شمال غربی ترکیه امروز و به فاصله ای کم از تنگه داردانل) از سپاه اسکندر مقدونی که از نظر شمار کمتر از آنان بود شکست خوردند. و شاید این روز، نخستین «روز سیاه» در تاریخ ایرانیان باشد. علت شکست این بود که اسکندر با تاکتیک نوینی که برای افسران ایرانی تازگی داشت و نیز تسلیحات نوظهور از جمله نیزه های بلند پنج متری وارد جنگ شده بود. به علاوه، آن دسته از نظامیان یونانی زبان اجیر شده برای خدمت در ارتش ایران که پنج هزار پیاده سنگین اسلحه بودند وفاداری کامل به ما نداشتند. در این جنگ، تنها نیروهای محلی سه ساتراپی (استان) ایران در آناتولی مرکب از ۱۵ هزار سوار، ۱۴ هزار پیاده و پنج هزار مرسنر یونانی شرکت کرده بودند و اسکندر پنج هزار سوار و ۲۵ هزار پیاده داشت که عمدتا مقدونی و ایلریایی (یوگوسلاوی - مناطق شرق دریای آدریاتیک) بودند. فرماندهی نیروهای ایران با دو ژنرال به نام های سپهرداد و تیرداد بود که سپهرداد در نخستین برخورد دو نیرو کشته شد و سربازانش که در قسمت راست جبهه می جنگیدند با مرگ او روحیه خود را از دست دادند.
مورخان نظامی دلایل شکست ایران را یکی ضعف اطلاعاتی ژنرالهای مستقر در آناتولی نوشته اند که متوجه تجهیز نیروهای اسکندر به نیزه های بلند نشده بودند که سواره نظام ایرانی در برابرشان آسیب پذیر بود. ضعف دیگر را هم، غرور بیجای دو فرمانده نیروهای محلی ایران ذکر کرده اند که از ستاد مرکزی ارتش تقاضای اعزام نیروی کمکی نکرده بودند. این دو ژنرال همچنین به توصیه قدیمی داریوش بزرگ توجه نکرده بود ند که تاکید کرده بود در جنگهای دفاعی، تنها باید از عنصر ایرانی استفاده شود که می داند اگر شکست بخورد، میهن و عزیزانش نابود خواهند شد، نه از مرسنر خارجی (نظامی مزدبگیر). غرور دو ژنرال ایرانی که اسکندر را ـ پیش از حمله دست کم گرفته بودند و درصدد کسب اطلاع از اسلحه و تاکتیک وی بر نیامده بودند عامل دیگر شکست در جنگ گرانیکوس به شمار آورده شده است که نخستین نبرد از سه درگیری نظامی ایران و اسکندر بود. ضعف مدیریت داریوش سوم دلیل اصلی شکستهای بعدی ایران قلمداد شده است.
اسکندر پس از پیروزی در گرانیکوس، به جای ادامه پیشروی به سوی مرکز ایران، در حاشیه ساحل اژه و به موازات دریا به سمت جنوب پیش راند تا یونانی های تبعه ایران را به سوی خود جلب و وارد واحدهایش کند و داریوش سوم پیش از آن که اسکندر به این گونه تقویت شود جلوی او را نگرفته بود و ....

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز